ZK-Rollup'lar - Optimistic Rollup'lar 1...

Herkese merhabalar, kaldığımız yerden devam iyi okumalar;

Ethereum dışındaki diğer akıllı kontrat platformlarında da ödenilen işlem ücretleri artmaya başladı. (Özellikle EVM kullanan zincirlerde.)
Hatta NFT mintleme ve token kapma yarışı gibi durumlarda Ethereum’da olduğu gibi absürt işlem ücretleri çıkmaya başladı ve insanlar yavaştan tek bir zincirin tüm sorunları çözemediğini, blokları büyütmenin veya hızlandırmanın yüksek işlem ücretlerinin önüne geçemeyeceğini anlamaya başladı. (İnş öyledir.)
Projeler bu işlemleri farklı zincirler üzerine alıp, ana ağdaki trafiği azaltma yoluna girmeye başladılar. (Parachains, Rollups, Subnets vs.)
Ethereum özelinde konuşacak olursak, Rollup’lar Ethereum ana ağında yoğunluğa sebep olan bu işlemleri kendi üzerine alıp, bu işlemlerin yapıldığına dair kanıtları ana ağa gönderen sistemlerden ibarettir. Böylelikle karışık işlemler zincir dışı tutularak yapıldığına dair kanıtlar ana ağa sunulur ve işlemlerin güvenliği Ethereum ana ağı güvencesine alınır. Rollup’ların çalışma mantığını anlattığım yazım ektedir:

Ethereum ve Rollup Teknolojileri

Bilindiği gibi Rollup’ları temelde ikiye ayırıyoruz:
1. Optimistic Rollup’lar
2. ZK-Rollup’lar
Rollup’lar hakkında gerek Twitter’da gerek blog’umda bir çok yazı yazdım, insanları bilgilendirmeye çalıştım. Ancak gelinen noktada bu sistemlerin, hem Optimistic hem ZK tarafında tam anlaşılamadığını, özellikle L2 sistemlerin (Rollup’lar dışındaki State Channel, Plasma vs.) mantığının ve anatomisinin tam öğrenilmediği kanaatindeyim.
Belki ileride üyesi olduğum BlockLand DAO Discord grubunda 0xemre ile birlikte bir söyleşi yapıp bu soru işaretlerini giderebiliriz. 🙂
Bu yazıda diğer L2 sistemlere değinmeyeceğim, Optimistic ve ZK-Rollup farklılıklarına değinip, özellikle L2’lerle ilgilenen insanların ZK-Rollup’ları Optimistic Rollup’lardan her anlamda daha üstün görmelerinin ve bu şekilde tanıtmalarının tamamen yanlış olduğunu aktarmaya çalışacağım.
Tembeller için özet: ZK-Rollup’lar her açıdan Optimistic Rollup’lardan üstün değildir. Daha ileri teknolojiler oldukları gerçektir; ancak Optimistic Rollup’lardan ucuz oldukları, daha hızlı oldukları doğru değildir. Optimistic Rollup’lar harikadır, ZK-Rollup’lar bu sistemleri saf dışı bırakamayacaklardır, birlikte yaşamaya devam edeceklerdir. Çünkü hitap ettiği kitleler de farklıdır.

Ne diyorduk, evet Rollup’lar.

Tekrar Rollup’ları anlatmak istemiyorum, eminim siz de bıkmışsınızdır. Yukarıda yazdığım yazıya göz gezdirin, Rollup’ları temelden alarak anlattım. Özetle, Rollup’lar işlemlerin Ethereum dışında yapılıp bu işlemlerin yapıldığına dair kanıtları Ethereum’a yollayan sistemlerdir. Optimistic Rollup’lar da ZK-Rollup’lar da çalışma prensibi olarak aynıdır. Çünkü neticede her iki sistem de Rollup’tır. Optimistic Rollup ile ZK-Rollup arasındaki fark yukarıda anlattığım Rollup’ların Ethereum’a gönderdiği kanıtın tipinden kaynaklanmaktadır.
Öncelikle kanıt nedir? Bu sorunun cevabını vermek gerekir.. Öğretmeniniz çalışıp çalışmadığınızı anlamak için gelip sizi 7/24 evinizde veya yurdunuzda izlemez. Sizi sınava tabi tutar, eğer çalışmışsanız sınavdan yüksek alırsınız ve bu yüksek not çalıştığınıza dair kanıttır. Uzun uzun sizi denetlemek yerine sınav notunuzdan sizi değerlendirir.
Rollup’lar da böyledir, doğru iş yaptığını Ethereum’a kanıtlamak zorundadır. İşlemlerin güvenliği işte bu kanıtlardan gelmektedir. Kanıt yoksa, Rollup yoktur. İşte Optimistic Rollup ile ZK-Rollup arasındaki fark buradan geliyor. Bu iki Rollup farklı kanıt tipleri kullanmaktadır, aslında aynı görevi yaparlar. Tipleri farklıdır. Biri yazılı sınav, biri sözlü sınav gibi düşünebilirsiniz. Her neyse;
Optimistic Rollup’lar: Fraud Proof
ZK-Rollup’lar: Validity Proof kullanırlar.
Buradan itibaren kademe kademe yazının zorluğu artacaktır. Çünkü basitleştirmek aralarındaki farkı anlatmaya yetmiyor.

Validity Proofs

Dedik ki, ZK-Rollup’lar Validity Proofs kullanırlar. Bir ZK-Rollup yapmış olduğu işlemlerin kanıtını matematiksel işlemler ve kriptografi ile küçük kanıtlar haline getirirler. (Zero-Knowledge Proofs) Bu kanıtları Ethereum üzerindeki kontratlara gönderirler. Ethereum zincirinin kendisi ise bu işlemlerin kanıtları ile L2 üzerindeki yapılan işlemlerin doğruluğunu karşılaştırır.

Fraud Proofs

Optimistic Rollup’lar ise Fraud Proof’lar kullanırlar. Aslında Fraud Proof’lar bir kanıt değildir. Fraud Proof’lar Rollup içerisinde gerçekleşen transferlerin dökümünü Ethereum’a doğruymuş gibi yollar. Bu yüzden adı üstünde “Optimistic”lerdir. Eğer bu gönderilen transfer dökümlerine itiraz olması durumunda (örn; Rollup’taki node’lardan biri) Ethereum üzerindeki kontrat bu veriler içerisinde üçkağıt yapıldı mı taramaya başlar, bu tarama yaklaşık 1 hafta sürdüğünden Optimistic Rollup’lardan Ethereum’a direkt çekimler yaklaşık 1 hafta sürmektedir. (Bu kısma daha sonra gelinecektir.)

Tobbykitty abimize teşekkürler...

Sağlıklı mutlu ve huzurlu kalın...