ZK-Rollup'lar - Optimistic Rollup'lar 3...
Herkese merhabalar, kaldığımız yerden devam iyi okumalar;
Ancak Optimistic Rollup’lar direkt EVM uyumludur ve hatta direkt EVM’nin kendisidir. Bugün Ethereum’da olan herhangi bir kontrat HİÇBİR DEĞİŞİKİK YAPILMAKSIZIN örneğin Optimism’de (Arbitrum’da minik değişiklikler gerekiyor, ancak çok ufak değişiklikler olup Arbitrum’da EVM ile tam uyumludur.) çalışabilmektedir.
Bu sistem belki biz kullanıcılar için problem yaşatmasa da, geliştiriciler için sorundur ve bundan dolayı StarkNet Cairo dilini yaygınlaştırmaya çalışmaktadır. Bu durumun çözümü için bütün EVM bytecode’larını çalıştıran bir ZK-Rollup’lara uyumlu VM gerekiyor.
**Ama zkEVM var! diyenleri duyuyorum. Evet zkEVM tüm EVM bytecode’larını çalıştıran ve zkRollup’lara uyumlu olabilecek bir sistemdir. Polygon Hermez, zkScroll gibi ZK-Rollup’lar şu an zkEVM üzerinde çalışsalar da bu sistemin gelmesi belki de yıllar alacak. Dolayısı ile Optimistic Rollup’lar bu konuda şu an tartışmasız öndedir. İleride durum muhtemelen eşitlenecektir, ancak tarih belirsizdir.
3. Finality ve Köprü.
Yanlış bilinen: ZK-Rollup’lar, daha hızlı Finality’e ulaşırlar.
Doğru olan: Optimistic Rollup’lar daha hızlı Finality’e ulaşırlar.
Finality, yaptığınız transferin zincire sunulması ve bunun geri döndürülemez hale gelmesi durumudur. Örneğin Bitcoin’de finality süresi aslında transferin blok içerisine girdikten sonra bloğun zincire katılmasıdır ve bu da yaklaşık 10 dakikadır, ancak Bitcoin Probabilistic Finality’e sahip olduğundan (Bu bilgiyi açmak istemiyorum yazı uzayacak) 6 blok beklenir ve finality süresine 60 dakika deriz. (6 blok sonra Reorg yapmak çok daha zordur veya ekonomik olarak mantıklı değildir.)
Rollup’lardaki Finality aslında bir saniyenin de altındadır. Rollup’larda transfer yapmış kişiler iyi bilirler, yapılan transfer anında onay alır. Ancak, burada karıştırılan ve genelde Optimistic Rollup’lara yöneltilen eleştiri Rollup içerisindeki varlıkların 7 günde Ethereum ana ağına çekilebilecekken, ZK-Rollup’larda bunun birkaç dakika sürmesidir.
ZK-Rollup’lar varlıkların L1’e çekilmesi konusunda süre olarak Optimistic Rollup’lardan üstündür, ancak bu 7 günlük bekleme süresinin periyodu kısalabileceği gibi Optimistic Rollup’lar ile ZK-Rollup’ların Finality mantığı çok daha farklıdır.
Öncelikle L1’e çekim için Optimistic Rollup’ların Native (kendi köprüsü)nü kullanmak şart değildir. Hop Protocol gibi köprülerle Optimistic Rollup içerisindeki varlıklar hemen L1’e çekilebilir. Kısacası 7 günlük bekleme süresine ihtiyaç yoktur.
Diğer bir olay ise Optimistic Rollup’ların aslında ZK-Rollup’lardan çok daha hızlı Finality’e ulaşmasıdır. Unutmamak gerekir, Rollup’lardaki Finality o transferin yapıldığı süre ile o transfere ait “Proof”un L1’e gönderilmesi arasındaki zaman farkıdır. Bu gönderim paketlerinin adı “Batch” olarak nitelendirilir.
Optimistic Rollup’lar yaklaşık 5 dakikada transferlere ait kanıtları “Batch”leyerek Ethereum’a gönderirler. (Hatırlayın aslında bunlar kanıt değildi, direkt transferlere ait bilgilerdi.) Ve bu süre her blok başı gönderilecek şekilde kısalabilir. Dolayısı ile Optimistic Rollup’lar her transferi saniyeler içerisinde Finality’e ulaştırabilir. (Transferlerin onaylanması saniyeden de azdır, transferlere ait kanıtların ve verilerin L1’e gönderilmesinden bahsediyorum.)
Aynı sistemler ZK-Rollup’larda çok daha zordur, çünkü her transfer için Validity Proof oluşturup bunları hemen Ethereum’a göndermek Optimistic Rollup’lar kadar hızlı olmayacaktır. Çünkü yukarıda anlattığım gibi ZK-Rollup’lar için gerekli olan Validity Proof’ların üretilmesi çok güçlü hesaplama gücü gerektirmektedir ve Optimistic Rollup’lar kadar hızlı olamazlar.
4. TPS.
Yanlış bilinen: ZK-Rollup’lar, daha çok TPS’ye sahiptir.
Doğru olan: Optimistic Rollup’lar da en az ZK-Rollup’lar kadar TPS basabilir.
TPS: Transaction per Second’ın kısaltmasıdır, yani bir sistemde saniye başında ne kadar çıktı yapabildiğinin ölçümüdür. Burada aslında elma ile armut karıştırılıyor. ZK-Rollup’lar daha çok data sıkıştırdığı için daha fazla transferi mümkün kılmaktadır, ancak Optimistic Rollup’ların ek bir silahı daha var: Statelessness ve State Expiry
Unutmamak gerekir, Rollup’lar da birer blokzincirdir, blokzincirler nasıl fazla transfer yapınca veri artıyor ve node kurmak zorlaşıyorsa, aynısı Rollup’lar için de geçerlidir. Ancak Rollup’lar birer L2 çözüm olduğundan çok daha agresif hızda blok basabilmektedirler. Teorik olarak EVM saniyede 800M Gas veri basabilmektedir. Optimistic Rollup’ların EVM optimizasyonu ve CALLDATA optimizasyonu ile birlikte 6000 TPS’ye yakın transfer yapabildiği hesaplanınca, ASIC yapıda OLMAYAN akıllı kontrat ZK-Rollup’lara göre hemen hemen aynı transfer kapasitesine ulaştığı görülmektedir.
Kısacası üretilen çıktı göz önüne alındığında Optimistic Rollup’lar ile ZK-Rollup’lar arasında belirgin bir fark yoktur.
Tobbykitty abimize teşekkürler...
Sağlıklı mutlu ve huzurlu kalın...
