Hazar İmparatorluğu

Hazar Hanlığı'nın toprakları ve işgali.

Hazarlar Sabir Türklerinin varisleriydi. 470 yılında Hun İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra Doğu Avrupa bozkırlarında yaşayan halklar bağımsızlıklarını kazandılar. 7. yüzyılın başlarında Hazarlar, önce Hazar Denizi'nin batı kıyılarında yaşamış, daha sonra batı ve doğuya yayılmışlardır. Hazarlar Göytürk devletinin bir parçası olmuş ve bu devletin 634 yılında yıkılmasından sonra yeniden bağımsız hale gelmişlerdir. 7.-9. yüzyıllarda Kuzey Kafkasya, Azak Denizi kıyıları, Kırım yarımadasının bir kısmı, Doğu Slavların bir kısmı ve Mangişlag'dan Aral Gölü'ne kadar olan bölge Hazar Kağanlığı'na dahil edildi. . Hazarların başkenti 723 yılına kadar Semendar, daha sonra ise İdil şehriydi. Şehir adını Volga Nehri'nden almıştır. 10. yüzyılda yerleşik nüfus tarım, sığır yetiştiriciliği, bahçecilik ve bahçecilikle uğraşıyordu. Hazarlarda avcılık yaygındı, balıkçılıkla da uğraşıyorlardı. Şehirlerde zanaatkarlık gelişti. Hazar Hanlığı 7-9. yüzyıllarda güçlü bir devletti. Ülke sınırsız güce sahip bir han tarafından yönetiliyordu. Kağan'ın baş danışmanı kalıtsal olarak "Malik" veya "Haganbey" olarak anılırdı.

Şehirler. Ticaret ilişkileri.

Hazarların başlıca şehirleri Semendar, Sarkel, Balanjar, Tumtarakan, Hanbalık, İdil'di. Hazar Hanlığı'nda ticaret büyük önem taşıyordu. Hazar Hanlığı'nın şehirlerine İskandinavya'dan kürk, kürk vb., Türkistan'dan ipek, kumaş, Bizans'tan takılar vb. getirildi. Onlar getirdi Hazarlar Gaytürk, Yahudi, Arap ve Kiril alfabelerini kullanıyorlardı. İslamiyet 10. yüzyılda yayılmaya başladı. Cami, kilise, sinagog ve tapınak yan yana inşa edildi. Nüfusun bir kısmı Yahudiliğe geçti. Bu dinden doğan mezhebe "garay", bu mezhebe mensup olan Türklere de "garayim" adı verilmiştir. Hazarların torunları olan Karayimler, modern zamanlarda Kırım, Polonya ve Türkiye'de yaşamaktadır.

Bizans'la ilişkiler.

Hazarlar, Sasanilere ve Araplara karşı mücadelede Bizans'la ittifak halindeydi. Bizans, Sasaniler ve Araplara karşı savaşmak için Hazarları birçok kez kullanmıştır. Hazar Kağan'ın kızı Çiçek, Bizans sarayına gelin olarak gitti ve oğlu VI. Leo Bizans imparatoru oldu. Hazarların Slavlar üzerinde büyük etkisi oldu, Kiev devletinin kurulmasına yardımcı oldular. 839'da ilk Slav birliğinin başbakanı kağan unvanını taşıyordu. Doğu Slavları Hazarlara tabiydi ve onlara vergi ödüyorlardı. 882'de Oleg, Kiev'i ele geçirdi ve Hazar Kağanlığı modeline göre Eski Kiev devletini yarattı.

Hazar-Arap savaşları.

Hazarlar uzun süre Peçeneklere karşı savaştı. 7. yüzyılda Arapların saldırısı nedeniyle Hazarların Azerbaycan'a olan ilgisi arttı. Hazarlar 643, 653'te Balanjar yakınlarında Arapları mağlup etti. 662 yılında Hazarlar Balanjar yakınlarında tekrar galip gelerek Azerbaycan'ı işgal ettiler. Arnavut hükümdar Javanshir onları Kura kıyılarında yendi. 665 yılında Hazarlar saldırdı ancak Cavanşir, Araplara ve Hazarlara karşı aynı anda mücadele etmenin zorluğunu anlayarak Hazarlarla barıştı ve Hazar hanın kızıyla evlendi. Arap ordusu Azerbaycan'ı işgal etti. Bundan sonra Hazar-Arap savaşı yeni bir aşamaya girdi. 709'da Hazarlar saldırıp Arapları Darbend Geçidi'nden sürdüler, 724'te Hazarlar Kıpçaklarla ittifak yaparak Arran'da Arapları mağlup ettiler. 730 yılında Hazarlar Erdebil'e saldırıp ele geçirdiler, ardından Diyarbakır'a, oradan da Musul'a geldiler. Hazarların saldırısı Hilat şehri yakınlarında durduruldu. Araplar bir karşı saldırı başlattılar, Semendar'a kadar ilerlediler, şehri ele geçirmeyi başaramadılar ve büyük bir ganimetle Derbent'e döndüler. 150.000 askerle saldırarak Hazar ordusunun tamamını yok ettiler. Kağan barış yaptı ve İslam'ı kabul etti. Hazar-Arap savaşı sona erdi, Hazar hanedanı zayıfladı.

Hazar İmparatorluğu'nun çöküşü.

Kağanlığın soylularının tamamı İslam'ı kabul etmedi, bazıları yahudi dinini (yahudiliği) yaymaya başladı. Hazar Han Obadi, 790 yılında Yahudiliği Kağanlığın resmi dini ilan etti, ancak kendisi ve oğulları öldürüldü. Obadi'nin kardeşi iktidara geldi. Ülkeye saldıran Peçenekleri Dinyeper'e sürdü. İç çekişmeler Hazar hanedanını zayıflattı. 965 yılında Kiev Prensi Svyatoslav'ın saldırısı, Hazar hanlığının çöküşünün başlangıcı oldu. Samandar ve Sarkel şehirlerini yok etti. Svyatoslav, Sarkel şehrinin bulunduğu yere Belaya Veja adında bir kale inşa etti. Hazarların bir kısmı Kırım'a, bir kısmı da Kuzey Kafkasya'ya taşındı. Kuzey Kafkasya'ya göç eden Hazarlar, bugünkü Karaçay Türklerinin büyük dedeleriydi. Hazar hanlığı 10. yüzyılda sona erdi ancak 12. yüzyıl kaynaklarında Hazarların adı hala anılıyor.