zk ve zksnark 4...
Herkese merhabalar, kaldığımız yerden devam iyi okumalar;
Harikaymış, zkSNARK’lar mükemmeller!
Hayır. Kriptoda hiçbir şey “mükemmel” değildir. Her sistemin kendine ait bazı eksik yönleri vardır. Maalesef; zkSNARK’lar boyut küçültüyor, MEV’de kullanılıyor, ölçekliyor, Rollup’lara entregre edilebiliyor, VM’lerde kullanılabiliyor olsalar da mükemmel değiller ve eksik yönleri mevcut.
Kafanızı çok fazla karıştırıp, yazıyı da sıkıcı bir hale getirmek istemiyorum. Ancak zkSNARK’larda yukarıda bahsettiğim tavşan oyununda Prover ile Verifier arasında bir düzenek kurulması gerekiyor ve bu düzenek zkSNARK’larda “Trusted Setup” denilen güvenilir bir ortama bağlıdır. Kısaca Trusted Setup’lar kriptonun istenmeyen çocuğudur, çünkü Trusted Setup adı üstünde “güvendiğiniz” bir yerdir. Dolayısı ile merkezi bir yapıdır. İlk zkSNARK örneği olan zCash Trusted Setup ortamda bu tavşan oyununu oynadığından zkSNARK teknolojisi olarak geride kalmıştır.
Hemen enseyi karartmayın, zkSNARK’lar çok yeni bir teknolojidir ve gün geçtikçe yeni şeyler öğreniyoruz. Belki birkaç sene sonra bu yazıda birçok şeyi değiştireceğiz, yeni şeyler ekleyeceğiz. zkSNARK’lar evrilmeye devam ediyor. Trusted Setup yerine geliştirilen “Transparent Setup” zkSTARK’lardır. Bunlar Trusted Setup gerektirmezler. Ancak STARK’lar da mükemmel değiller çünkü kapalı kaynaktır. Yani kodları göremiyoruz..
Ek olarak, Universal Ceremony dediğimiz Trusted Setup’ların tek olmayıp bir çok “circuit”e dağıtılması bu tehlikeyi ortadan kaldırmaktadır. PLONK adı verilen (Aztec Protocol, zkSync) bu sistemlerde Universal Ceremony kullanılmaktadır ve “Trusted” bir Setup’a gerek duymazlar. Öte yandan Mina Protocol’ün kullandığı Pickle zkSNARK’lar da Trusted Setup gerektirmeyen zkSNARK’lardır. zCash ise “Halo” adı verilen zkSNARK’ları kullanmak ve Trusted Setup’tan kurtulmak için çalışmalara başlamış durumdadır. Kısacası zkSNARK’lar Trusted Setup’tan kurtulmak istiyorlar ve kurtulmalılar.
Yukarıdaki terminoloji sıkıcı gelmiş olabilir, hatta zkSNARK’lar tek değilmiydi bunlar nereden çıktı, bu isimler ne diyebilirsiniz, bunlar yapılan çalışmalar neticesinde tanımlanan başka zkSNARK tipleri. Giderek sayıları artacak, çünkü her geçen gün SNARK’lar hakkında yeni şeyler öğreniyoruz ve öğrenmeye devam edeceğiz.
Bu yazı sıkıcılaşmaya başladı, yapmamız gereken nedir? Teknolojiyi bırak coin ver.
Bitiriyorum 🙂
Ben zk teknolojilerinin önünün çok açık olacağını, ileride çok daha iyi zkSNARK’lar bulacağımızı ve bu teknolojilere adapte olmayan projelerin hayatta kalamayacağını düşünmekteyim. Adının giderek kısalması gibi küçülerek devam ediyorlar. 🙂 Özetle, bir yatırımcı olarak önümüzdeki 5-10 senenin geleceğini inşa edecek bu teknolojilerin araştırılıp, bu projelere yatırım yapılmasının ciddi faydası olacağını düşünüyorum.
Sadece başlı başına zkSN(T)ARK kullanan projeler değil, yukarıda anlattığım gibi var olan teknolojilerin de bu zk teknolojisine adaptasyonunu çok önemsiyorum. Dolayısı ile her yatırım yaptığım projede bu tip araştırmalar görmek isterim. zkSNARK’lar hemen her yerde kullanılmaya açık ve belki ileride başka kullanım alanları da göreceğiz. Dolayısı ile ciddi önem arz etmektedirler ve geleceğin yatırım araçlarını oluşturacaklar.
Tobbykitty abimize teşekkürler...
Sağlıklı mutlu ve huzurlu kalın...
