Ya NFT’ler ruh-eşli olsaydı ?

Mevcut haliyle NFT’ler, çok oyunculu bir çevrimiçi oyundaki nadir ve destansı öğelerle/eşyalarla aynı olan özelliklerin birçoğuna sahiptir. Sosyal statüyü veya o kültürdeki konumunuzu sembolize eden değerleri, anlamları vardır: NFT’lerin sahipleri bunları gösterebilir ve bunları sergilemeye birçok platform aracılık edebilir. Son bir yıldır Twitter, kullanıcıların sahip oldukları NFT’leri profil resimlerinde gösterebilecekleri bir entegrasyonu kullanıma sundu.
Peki bu NFT’ler tam olarak neyi işaret ediyor? Elbette, cevabın ilk kısmı, NFT’leri edinme ve hangi NFT’leri edineceğinizi bilme konusunda sahip olduğunuz becerisidir. Ancak NFT’ler alınıp satılabilen varlıklar olduğu için, cevabın bir diğer önemli kısmı da kaçınılmaz olarak NFT’lerin zenginliği temsil etmesidir.
CryptoPunk’lar artık milyonlarca dolara satılıyor ancak piyasadaki en pahalı NFT’ler bile değiller.
Herhangi birisi eğer size kendi sahip olduğu bir NFT’yi X eylemlerini yaparak sahip olabileceğinizi söylerse, siz onun X’i kendisinin mi yaptığı yoksa onun adına X’i yapması için birine para mı ödedi bilemezsiniz. Bazı zamanlarda bu bir problem değildir: Örneğin bir hayır kurumunu destekleyecek bir NFT için onu ikincil piyasadan satın alan biri açıkça parasını bağışlamaktadır ve başkalarının NFT’yi satın almasına teşvik de ederek hayır kurumuna yardım ediyordur. Sadece hayır kurumu NFT’leri ile bile birçok güzel iş başarılabilir. Öyleyse, biz en çok paranın kimde olduğu ile ilgilenmeyen bambaşka bir şeyi temsil etmeye çalışan NFT’ler çıkartmak istiyorsak ne yapabiliriz?
Belki de bu bağlamda bir şeyler yapmaya çalışan en iyi örnek POAP (Proof of Attendance Protocol) yani katılım kanıt protokolü projesi olabilir. POAP, projelerin etkinlik katılımcılarına o etkinliklere katıldıklarını temsil eden NFT’ler gönderen bir protokoldür.
Yıllar boyunca Vitalik’in etkinliklerden topladığı POAP koleksiyonunun bir kısmı
POAP’lar ise bir NFT’nin ruha bağlı olduğu takdirde amacına daha iyi hizmet edebilecek NFT’lerin mükemmel bir kanıtı olarak değerlendirebilir. Herhangi birisi eğer sizin POAP’ınıza bakıyorsa bir etkinliğe katılan birine ödeme yapıp yapmadığınızla ilgilenmezler, sizin bireysel olarak o etkinliğe katılıp katılmadığınız ile ilgilenirler. Blokzincir üzerinde sertifikalaştırma önerileri (sürücü ehliyeti, üniversite diploması) de benzer bir problemle karşı karşıya: Herhangi birisi eğer koşulları sağlamadığı halde bunu yapabilen birisinden bu sertifikaları satın alırsa bu varlıklar değerlerini yitireceklerdir.
Halihazırda transfer edilebilir NFT’lerin sanatçıları veya hayır kurumlarını desteklemek gibi kendilerine ait çok değerli bir yerleri varken madalyonun diğer tarafında transfer edilemeyen (ruha bağlı) NFT’lerin neler yapabileceği için geniş ve yeterince keşfedilmemiş bir alan olduğunu söyleyebiliriz.

Peki yönetişim (governance) hakları da ruha bağlı olsaydı?

Yönetişim gücünün kolayca transfer edilebildiği takdirde bu durum yönetişim mekanizmalarının başına birçok istenmeyen ve öngörülemez durum gelmesine yol açabilir. Bu yargıyı iki ana durum üzerinden açıklamak gerekirse:
- Amaç eğer yönetişimdeki oy verme hakkının geniş bir çevreye dağıtılması ise çıkar odaklı tarafların yönetişim haklarını diğer herkesten satın alma olasılığı yüksek olduğundan, transfer edilebilirlik ters tepebilir.
- Amaç yönetişim gücünün yetkin olan kişilere gitmesi ise bu durumda transfer edilebilirlik verimsizdir çünkü hiçbir şey yönetişim haklarının kararlı ancak beceriksiz kişiler tarafından satın alınmasını durduramaz.
“İnsanları yönetmek isteyenler, insanları yönetmeye en az uygun olanlardır” deyişini eğer ciddiye alırsanız transfer edilebilirliğe şüpheci yaklaşabilirsiniz, çünkü basit bir şekilde yönetişim oyunun aktarılabilmesi, bu gücün bu alanda değer üretmeye uygun olan kişilerde yerine bu alanda problem oluşturmaya uygun ve aynı zamanda güce aç olan kişilere geçmesine sebep olabilir.

Peki ya eğer bu yönetişim oylarını transfer edilemez şekilde oluşturursak?

Peki ya oy gücünün daha çok şehirde gerçekten yaşayanlara yani yerlilerine gittiği bir ŞehirDAO’su kursak ? Ya da en azından birden fazla oy gücüne sahip NFT’leri bulunduran balinalara karşın daha demokratik bir sistem oluştursak? Peki ya blokzincir protokollerindeki oy gücünü bir şekilde kişilerin aktifliklerine göre dağıtabilecek bir DAO sistemi oluştursak? Bir kez daha, günümüzde erişmesi zor olan ve üzerine birçok çeşitli tasarım yapılabilecek bir alan açılıyor.

Transfer Edilemezliği Pratikte Uygulamak

POAP ekibi POAP’ların transfer edilebilirliğini engellememe yönünde bir teknik karar vermiştir. Kullanıcıların tüm varlıklarını bir cüzdandan diğerine taşımak için iyi bir nedenleri olabilir (örneğin güvenlik) ve “bomboş” uygulanan transfer edilemez güvenliği de zaten çok güçlü değildir, çünkü kullanıcılar ekstra hesaplar oluşturabilirler ve NFTleri bu hesaplarda tutarak direkt cüzdanın mülkiyetini satabilirler.
Gerçekten de, yukarıda bahsedilen eylemin yapılması için doğal bir ekonomik gerekçe varken, POAP’ların sıklıkla alınıp satıldığı pek çok durum da olmuştur. Örneğin, Adidas kısa bir süre önce hayranlarına ücretsiz olarak; kullanıcılara bir ürün satışında öncelikli erişim sağlayabilecek bir POAP yayınladı. Peki sonrasında ne oldu? Tabi ki kısa bir süre içerisinde en yüksek teklifi verenlere bu POAP’lar transfer edildi yani satıldı.
Görselde toplam POAP sayısından daha fazla transfer gerçekleştirildiğini görebiliyoruz
Bu sorunu çözmek için, POAP ekibi transfer edilemezliği önemseyen geliştiricilerin kontrolleri kendi başlarına uygulamalarını öneriyor. Nasıl yani? Mevcut sahibin, orijinal sahiple aynı kişi olup olmadığını zincir üzerinden kontrol etmek ve belki birtakım daha da karışık kontrol mekanizmaları eklemek gibi. Bu şimdilik gerekli görülürse yapılacak geleceğe dönük bir yaklaşım.
Bugün belki de en sağlam şekilde aktarılamayan tek NFT, “insanlık kanıtı (Proof of Humanity)” olabilir. Teorik olarak, herkes transfer edilebilir mülkiyete sahip bir akıllı sözleşme hesabıyla bir insanlık kanıtı profili oluşturabilir ve ardından bu hesabı satabilir. Ancak insanlık kanıtı protokolü, orijinal sahibin insanlığı kanıtlanmış profilinin kaldırılmasını isteyen bir video hazırlamasına olanak tanıyan bir iptal özelliğine sahiptir ve videonun orijinal yaratıcıyla aynı kişiye ait olup olmadığına bir Kleros Mahkemesi karar verir. Profil başarıyla kaldırıldıktan sonra, yeni bir profil oluşturmak için varlığı alan kişi yeniden başvurabilir. Bu nedenle, bir başkasının insanlık kanıtı profilini satın alırsanız varlıklarınnız çok hızlı bir şekilde elinizden alınabilir ve bu da varlık transferlerini geçersiz hale getirir. İnsanlık kanıtı profilleri fiilen ruhlara bağlıdır ve bunların üzerine inşa edilen altyapı, genel olarak zincir üstü öğelerin belirli insanlarla bağlanmasına izin verebilir.
Sonuna kadar gitmeden ve her şeyi insanlık kanıtına dayandırmadan transfer edilebilirliği sınırlayabilir miyiz? İşler biraz daha zor, ancak bazı kullanım alanları için muhtemelen yeterince iyi olan orta güçlü yaklaşımlar var. Kullanıcıların ENS adlarını transfer etmeye istekli olmayacak kadar önemsediklerini varsayarsak bir NFT’yi bir ENS adına bağlamak basit bir çözümdür. Geliştirilen birçok projenin güvenlik ve esneklik arasında yapacağı tercihlerle, gelecekte transfer edilebilirliği kısıtlama üzerine birçok farklı uygulama göreceğiz.

Transfer Edilemezlik ve Gizlilik

Transfer edilebilir varlıklar için kriptografik olarak güçlü olan gizliliğin anlaşılması oldukça kolaydır: Örneğin madeni paralarınızı alırsınız, tornado.cash (artık kullanıcılarına OFAC yaptırımları uygulanıyor) veya benzeri bir platforma koyarsınız ve sonrasında bambaşka yeni bir hesaba çekebilirsiniz. Ancak, bahsi geçen ruha bağlı öğeleri yeni bir hesaba veya hatta bir akıllı sözleşmeye taşıyamazken, gizliliği buraya nasıl dahil edebiliriz? İnsanlık kanıtı eğer daha fazla benimsenmeye başlanırsa, alternatif olarak tüm faaliyetlerimizin zincir üzerinde doğrudan bir insan yüzüne eşleneceğinden dolayı mahremiyet daha da ciddi bir konu haline gelir.
Aslında, oldukça basit birkaç teknik seçenek mümkün:

• Öğeyi, (i) bir dizin, (ii) alıcı adresi ve (iii) alıcıya ait bir sırrın hash’i olan bir adreste saklayın. Sırrınızı, size ait olan tüm olası öğeleri tarayacak bir arayüze açıklayabilirsiniz, ancak sırrınızı bilmeden hiç kimse hangi öğelerin size ait olduğunu göremez.
• Bir grup eşyanın hashini yayınlayabilir ve de her bir alıcıya bunların Merkle dallarını verilebilirsiniz.
• Bir akıllı sözleşmenin herhangi bir tür varlığınız olup olmadığını kontrol etmesi gerekiyorsa, bir ZK-SNARK aracılığı ile sağlayabilirsiniz.

Transferler zincir üzerinde yapılabilir; en basit teknik, işlemin geçerli olduğunu kanıtlamak için bir ZK-SNARK kullanarak eski öğeyi geçersiz ve yeni öğeyi geçerli adına için sözleşmeyi çağıran bir işlem olabilir.
Gizlilik, böylesine bir ekosistemin iyi çalışmasını sağlamanın önemli bir unsurudur. Bazı durumlarda, öğenin temsil ettiği temel şey zaten herkese açıktır ve bu nedenle gizlilik eklemeye çalışmanın bir anlamı olmaz. Lakin bundan farklı birçok örnekte kullanıcılar nelere sahip olduğunu herkese göstermek istemeyebilir. Mesela gelecekte bir gün aşı olmak bir POAP haline gelirse, yapabileceğimiz en kötü şeylerden biri POAP’ın herkesin görmesi için otomatik olarak ilan edildiği ve herkesin tıbbi kararına bırakmaktan başka seçeneği olmadığı bir sistem oluşturmak olacaktır. Kişiler de bundan etkilenip sosyal ortamlarında ne gerekiyorsa ona uygun olacak şekilde hareket edecektir. Gizliliğin tasarımın temel bir parçası olması, bu kötü sonuçlardan kaçınılmasını sağlayabilir ve harika bir şey yaratma şansımızı artırabilir.

Bugünden Yarına

Bugün “web3” alanına yönelik var olan yaygın bir eleştiri, her şeyin ne kadar para odaklı olduğudur. İnsanlar, büyük miktarlarda servetin sahipliğini ve israfını düpedüz kutlar; bu durum, NFT’ler etrafında ortaya çıkan kültürün cazibesini ve uzun vadede sürdürülebilirliğini ciddi miktarda sınırlar. Elbette finansallaştırılmış NFT’lerin de sağlayabileceği önemli faydalar vardır; tersi durumda desteklenemeyecek sanatçılara ve hayır kurumlarına fon sağlamak gibi. Ancak, bu yaklaşımın bir sınırı ve finansallaşmanın ötesine geçerken keşfedilmemiş çokça fırsat var. Kripto ekosisteminde “ruha bağlı” tokenlar, NFT’leri parayla almayı karşılayabildiğinizi değil, kim olduğunuzu ve çok daha fazlasını temsil edebileceği bir alternatife giden yolu size sunabilir.
Bununla birlikte, bunu yapmanın teknik zorlukları ve transferleri sınırlama veya önlemesiyle işleri zorlaştıran, şimdiye kadar tüm standartların maksimum transfer edilebilirlik etrafında tasarlandığı bir blockchain ekosistemi içerisinde kullanımı zor bir “arayüz” mevcut. Kullanıcıların takas edemediği (insanlık kanıtı profillerinde olduğu gibi) veya takas etmek istemediği (ENS adlarında olduğu gibi) öğeleri “kimlik nesnelerine” eklemek en umut verici yol gibi görünüyor, ancak bunun kullanımını aynı anda kolay, gizli ve güvenli hale getirme konusunda zorluklar var olmaya devam ediyor. Bu zorlukları derinlemesine düşünmek ve çözmek için daha fazla çabaya ihtiyacımız var. Yapabilirsek bu yalnızca parayla ilgili olmayan, işbirlikçi ve eğlenceli ekosistemlerin merkezinde yer alan blokzincirlere çok daha geniş bir kapı açacaktır.