Balon Balığı

Süveyş kanalı yoluyla Akdeniz’e gelen balık türleri arasında balıkçılık sektörüne en fazla zararı veren tür, balon veya kirpi balığı adıyla bilinen Lagocephalus sceleratus’tur. Lagocephalus sceleratus (Balon balığı), hem balıkçılık hem de habitatlar için en yıkıcı ve agresif türdür. Tüketildiğinde insan sağlığı için büyük risk oluşturan, çok güçlü bir zehir olan tetrodotoksin (TTX) barındırır. Ayrıca Lagocephalus sceleratus balık ağlarını ve oltalarını tahrip ederek balıkçılar için ekonomik kayıplara neden olur. Bu derlemenin amacı, Lagocephalus sceleratus’un güncel durumunu, sağlık risklerini ve Akdeniz ve yakın denizlerdeki yayılımını irdelemektir.

Globalleşen dünyada deniz ulaşımının -� retin artması nedeniyle birçok sucul organizma farklı ekosistemlere pasif olarak taşınabilmektedir. Ayrıca, küresel iklim değişikliği sonucu suların ısınması nedeniyle indo-pasifik ve tropik türler biraz daha serin sulara doğru zorunlu olarak göç etmektedir. Yeni türlerin gelmesi sonucu yerel türler ya baskın olmaya çalışmakta ya da yok olmaktadırlar (Ali ve diğerleri, 2011; Katsanevakis ve diğerleri, 2014). Türlerin gittikleri ekosistemde yerel tür olma ihtimalleri yüksektir. İstilacı bir tür, gittiği bölgede uzun zaman sonunda dominant tür haline gelebilir. “Yabancı tür” kendi doğal yaşam alanı dışında yeni bir bölgede yaşamını sürdürüp, üreyen ve hızla çoğalan tür olarak adlandırılır (Solino ve diğerleri, 2021; Ünal ve diğerleri, 2015; Katsanevakis ve diğerleri, 2009; Özdemir ve Ceylan, 2007). En çok istilaya uğrayan deniz Akdeniz ikliminin hakim olduğu alanlardır. Küresel iklim değişikliği, ve okyanusların ısınması, okyanus akıntılarındaki değişiklikler, canlıların habitat kayıpları, besin arama stratejileri, denizlerin kirlenmesi, akvaryum ve yetiştirme havuzlarından doğaya kaçan türler gibi farklı yollarla istilacı türler yeni yaşam alanlarına taşındılar. Doğu Akdeniz’de dağılım gösteren çok sayıdaki � -� siyen balık türlerinden biri olarak kabul edilen Lagocephalus sceleratus özellikle istila gücü yüksek yayılmacı türlerden biri olarak bildirilmiştir (Bedry ve diğerleri, 2021; Filiz ve Er, 2004; Beköz ve diğerleri, 2013; Torcu Koç ve diğerleri, 2011; Türker-Çakır ve diğerleri, 2009; Tuncer ve diğerleri, 2008). Bu balıklar özellikle Hint-Pasifik ve Kızıl Deniz kökenlidir. Süveyş Kanalı’nın 1869 yılında açılmasından sonra balon balıkları yavaş yavaş Akdeniz’e göç etmişlerdir. Bu türler yaşam alanlarını terk etmeden önce ekolojik bir denge içinde yaşamaktaydılar. Akdeniz’e geçtikten sonra balon balıklarının yaşamını tehdit eden büyük ve yırtıcı türler olmadığı için predatör (avcı) konumuna geçmişlerdir (EastMed, 2010). Ülkemiz sularında görülen en yayılımcı ve istilacı tür olan balon balıklarının, hızlı adaptasyonları, yüksek üreme ve büyüme üreme yetenekleri, zehirli olduğu için üzerinde herhangi bir av baskısının olmaması, doğal avcılarının eksikliği ve ticari türler üzerindeki aşırı avcılık gibi etkenler sebebi ile Ege Denizi ve Marmara Denizi’ne kadar yayılmış durumda olduğu bilinmektedir (Katikou ve diğerleri, 2009; Beköz ve diğerleri, 2013; Irmak ve Altınağaç, 2015; Acar ve diğerleri, 2017). BALON BALIĞI’NIN (Lagocephalus sceleratus) BİYOLOJİK ÖZELLİKLERİ Tetraodontidae familyası, stres altında iken vücutlarının ventral ön kısmını su veya hava ile şişirebilen balık türlerine sahiptir. Bu nedenle Tetraodontinae alt familyasına ait olan bu tür “Balon balığı” olarak da adlandırılır. Tetraodontidae familyasına ait birkaç kirpi balığı türü şu anda Akdeniz’de bulunmaktadır. Türkiye deniz sularında Tetraondontidae familyasına ait balon balığı, Lagocephalus lagocephalus, L. sceleratus, L. spadiceus, L. suezensis, L. guentheri, Sphoeroides pachygaster, Torquigener flavimaculosus ve Tylerius spinosissimus olmak üzere 8 tür ile temsil edilmektedir (Ergüden ve diğerleri, 2020; Guardone ve diğerleri, 2018; Tuncer ve diğerleri, 2016; Bilecenoğlu ve diğerleri, 2016; Zenetos ve diğerleri, 2012; Aydın, 2011; Katsanevakis ve diğerleri, 2009; Katikou ve diğerleri, 2009). Genel olarak, bu tür, denizlerde 100 metreye ulaşan derinliklerde sığ mercan resiflerinin yakınında kumlu veya çamurlu substrat alanlarında yaşar. Kızıldeniz’de 250 metre derinlikte bile bulunmuştur (Bedry ve diğerleri, 2021; Ali ve diğerleri, 2011). Lagocephalus sceleratus; HintPasifik kökenlidir ve ılık-sıcak tropik suları tercih eder. Yüz metreye kadar kumlu çamurlu derinliklerde yaşar. L. sceleratus Süveyş Kanalı’ndan girmiş ve hızla Doğu Akdeniz’i işgal ederek havzanın batı kısmına ulaşmıştır (Yağlıoğlu ve diğerleri, 2011). Bu türün yavruları için kumlu diplerin çok önemli olduğu, erginlerin ise Posidonia oceanica çayırlarında daha yaygın olduğu tespit edilmiştir