TARİHİ KEMERALTI ÇARŞISI - 1: KIZLARAĞASI HANI
Tarihi Kemeraltı Çarşısı'ndan Geçmişten Günümüze Kızlarağası Hanı
İzmir, geçmişten günümüze önemli bir ticaret merkezi ve liman kenti olarak varlığını sürdürmektedir. Onun böylesine uğrak bir nokta olması, ziyaretçilerin, tüccarların ve yaşayanların ihtiyaçlarını karşılayacak pek çok yapı barındırmasına sebep olmuştur. Şüphesiz ki bu yapılardan en önemlileri olan hanlar İzmir'in kalbi olan Kemeraltı Çarşısı'nda karşılaşabileceğimiz türden yapılardır.
Fotoğraf: https://kulturenvanteri.com/tr/yer/kizlaragasi-hani-izmir/kizlaragasi-hani-2/
Genellikle, depolama ve konaklama gibi farklı ihtiyaçlara bir arada cevap verecek bir yapı olarak tanımlayabileceğimiz hanların günümüze ulaşan en erken örneklerinin Osmanlı Dönemi'nde inşa edildiği görülür. Katip Çelebi tarafından yazılan ‘Cihannüma’ isimli kitapta 60 adet, Evliya Çelebi tarafından yazılan ‘Seyahatname’de ise 82 adet handan bahsedilmiştir. Arapzade Cevdet Bey tarafından tercüme edilen ‘İzmir Hakkında Tetkikat’ isimli eserde ise 20.yy başlarında İzmir’de yaklaşık 50 adet han olduğu bilgisi verilmiştir. 17. yüzyıl ile 18. yüzyılın başlarında hanlarıyla, bedestenleriyle, arastalarıyla ve sıra dükkanları ile kent önemli bir ticaret merkezi olarak değerlendirilmektedir.
Fotoğraf: https://www.yenibakis.com.tr/izmirdeki-kutsal-yerler
İzmir hanları ile ilgili yapılan en kapsamlı çalışmalardan biri Münir Aktepe’nin ‘İzmir Hanları ve Çarşıları Hakkında Ön Bilgi’ isimli makaledir. Makale kapsamında 76 adet hanın tarihi ve o günkü durumu hakkında fotoğraflar yardımıyla bilgi verilmiştir. İzmir hanları Münir Aktepe tarafından;
- Eski kargir hanlar
- Daha yeni devirlere aid ahşab hanlar
- Birçok mağazalardan teşekkül eden hanlar
- Meyve ve sebze hanları
- Depo olarak kullanılan hanlar
- Üzüm, incir ve tütün ile palamut hanları olmak üzere 6 kategoriye ayrılmıştır.
Fotoğraf: Yemencioğlu, A. "KRONOLOJİK KENTİN ÜRETTİĞİ BİR KOLEKTİF BELLEK: İZMİR KIZLARAĞASI HANI", International Journal of Art, Culture and Communication, IV/I, 2022
Kemeraltı Çarşısı'nda günümüze kadar ulaşabilen sayılı handan en ünlüsü Kızlarağası Hanı'dır. Han, avlulu yapıya sahip iki katlı dikdörtgen planlı bir handır. 1744 yılında Hacı Beşir Ağa tarafından yaptırıldığı düşünülmektedir. Doğu cephesi Hisar Camii ile bitişiktir. Kuzey cephesi Bakır Bedesteni ile kapatılmıştır. Handa yapı malzemesi olarak düzgün kesme taş, kaba yonu taş ve tuğla kullanılmıştır. Kızlarağası Hanı, zamanında deniz kenarda yer almakta, iskele olarak da kullanılmaktaydı. Denizin doldurulması sonucunda yapı sahilden içeride kalmıştır. Yapı, 1988 ile 1992 yılları arasında restorasyon uygulaması geçirmiş, aslına uygun olarak yeniden inşa edilmiştir.
Günümüzde Kızlarağası Hanı alışveriş ve sosyalleşme mekanı olarak aktif şekilde kullanılmaktadır. Zemin katında turistik eşyalar satan dükkanlar ve takı ağırlıklı satış yapan dükkanlar yer alırken avlusu yeme içme mekanı olarak kullanılmakta, üst katında ise antikacılar yer almaktadır.
Kaynaklar
- Aktepe, M. (2011). İzmir Hanları ve Çarşıları Hakkında Ön Bilgi. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 0 (25), 105-154.
- Atay, Ç. (2003). “Kapanan Kapılar” İzmir Hanları, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayını.
- Çelik, B. (2000). XVIII. Yüzyıl İzmir Ticareti Hakkında Düşünceler ve Vezir Hanları. Tarih Araştırmaları Dergisi, 20 (31), 219-231.
- Ersoy, B. (1991). İzmir Hanları. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara: AKM Yayını No.49.
- Ersoy, B. (1995). Bu Bir Ölüm İlanıdır, Ege Mimarlık, Yıl:5, Sayı:15, 1995/1, 47-49.
- Ersoy, B. (1998). İzmir Hanları Üzerine Bazı Tespit Ve İncelemeler. A.Ü. Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Dergisi, vol.32, No.1, 95-103.
- https://whc.unesco.org/en/tentativelists/6471/
