Psikolojide Sevgi

Hazırlamış olduğum bu derlemede “sevgi” konusunu incelemek için, farklı kuramlara değindim. Derlemenin girişi Freud ve Maslow’ un sevgi kuramlarıyla başlayıp gittikçe anne-çocuk arasındaki sevgiye doğru yol alacaktır. Bu derlemedeki amacım anne-çocuk arasındaki sevgi bağının çocuğun kişilik gelişimindeki rolünü göstermeye çalışmaktır. 

• Sigmund Freud

“Freud sevgiyi “cinsel içgüdünün yansıması ve yüceltilmesi” olarak ele almaktadır. Freud’a göre yaşam içgüdüsü (Eros), ölüm içgüdüsü (Thanatos) ve libidinal enerji, insan sevgisinin kaynağıdır. Eros içgüdüsünün başat olduğu ruhsal durumlarda, cinsellik egemen olmaya başlamakta ve aşk, sevgi, cinsel doyum, temas gereksinmeleri ortaya çıkmaktadır.” (Freud 1968, Aktaran: Özen, Gülaçtı 2010)
Freud’un sevgi kavramı aşk, cinsel doyum, temas gereksinimlerini karşılamaktadır.

• Abraham Maslow

Maslow’ un ihtiyaçlar hiyerarşisinin üçüncü basamağında yer alan sevgi ve ait olma gereksinimi fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçlarının karşılanmasından sonra ortaya çıkan bir ihtiyaçtır. Bu ihtiyacın karşılanamaması durumunda kişiler kendini terk edilmiş ve yalnız hisseder. Bu da onların acı çekmelerine neden olur. Maslow’ a göre iki farklı sevgi türü vardır. Bunlardan biri varlık sevgisi diğeri ise eksiklik sevgisidir. Maslow öncelikle eksiklik sevgisinin doyurulması gerektiğini söyler. 
“Hayatta kalabilen, yaşamını sürdürebilen insan artık sevilmek, ait hissetmek, kabul görmek istiyor. Dünya insanının en çok takıldığı yer işte burası: üçüncü basamak. Milyarlarca insanın karmaşa yaşadığı yer. İnsan ihtiyaç duyduğu sevgiyi bulmakta zorlanınca kabul görmek için farklı yollara başvurabiliyor. Spor müsabakalarındaki holiganlar, terörist gruplarına katılan genç insanlar ya da çıkarı olmadan suça ortaklık edenler politik gençlik kollarına katılıp kitle suçlarına dâhil olanlar ya da önüne gelen erkekle birlikte olup bir süre sonra insel istismara uğrayan kadınlar… Hepsi ait olmanın açlığında neye ait olduklarını dikkat etmeden kabul görmeye çalışan üçüncü basamak tutsaklarıdır.” (Kohen 2015)

• Harry Stack Sullivan

Sullivan, bireylerin tek başına incelenmemesi, kişilerarası ilişkileri dâhilinde incelenmesi gerektiğini düşünmüş ve kişilerarası psikanaliz kuramını geliştirmiştir.
Sullivan: “ Kişilik sadece kişiler arası durumlarda görünür hale gelir.” (Sullivan 1938, Aktaran: Mitchell, Black 2014 )
Sullivan’ ın sevgi nesnesi hakkındaki sözü: “Hasta ile oturup sevgi nesnesiyle ilişkisindeki güncel olaylara dair hatırlayabildiklerinden olası en fazla şeyi elde etmek isteriz.” (Sullivan 1938, Aktaran: Mitchell, Black 2014 )
Sullivan, hastasıyla sevgi nesnesi arasında ne tür olaylar yaşandığını ayrıntılarıyla araştırmıştır. Örneğin; partneriyle sorun yaşayan bir kişide, kişinin erken dönem yaşantısındaki etkileşimlerini de incelemiştir. Sorunu araştırırken şu soruların cevabını bulmaya çalışmıştır.

• Partneri ile arasında ne olmuştur?
• Kişi sevgiyi yıkmayı nasıl öğrenmiştir?
• Kişi bu şekilde mi sevilmişti?
• Erken çocukluk dönemindeki onun için önemli kişilere bu şekilde mi ulaşabilmişti?

Sullivan, bebeği tam bir huzur ile gerilim arasında gelip giden biri olarak tasvir etmiştir. Bebeğin fiziksel, zihinsel ve duygusal ihtiyaçlarının karşılanmasında bebek ve bakım verenin karşılıklı doyum yaşamasına bütünleştirici eğilimler adını vermiştir.
Sullivan, bebeklerin bakım verenin duygu hallerine duyarlı olduğunu, bebeklere bakım verenin duygularının empatik bağlantı ile geçtiğini düşünmüştür.
Sullivan kaygıya önem vermiştir. Kaygılı bir durumda bebeğin doyum ihtiyaçlarının karşılanması bakımından bütünleşmeyi engellediğini düşünmüştür. Bebeğin kaygılı olduğu durumlarda; beslenme, uyuma ve kucaklamada problem yaşanırken, erişkinlik döneminde kaygı; düşünme, öğrenme, duygusal yakınlık kurma, cinsel performans, iletişim kurma gibi alanlarda problem yaratır. 
Sullivan kaygıyı iki adımda incelemiştir. Birinci adımda bebek, bakım verenin(anne) duygularını empatik bağlantıyla hissettiği için anne kaygılı olduğunda kötü anne, kaygısız olduğunda iyi anne olarak adlandırır. Kaygının ikinci adımında ise bebek iyi ya da kötü anneden hangisinin geleceğinin kendisiyle bağlantısı olduğunu fark eder. ‘İyi anne’ geldiğinde ‘iyi ben’ gelişirken, ‘kötü anne’ geldiğinde ‘kötü ben’ gelişir. 
Sullivan obsesifliğin; aşağılanma ve yoğun kaygıya bağlı bir savunma olduğunu düşünmüştür. Obsesiflerin ailelerinde ikiyüzlü ilişkilerin olduğunu ve obsesiflerin, aileleri tarafından fiziksel ve duygusal şiddetle birlikte sevgi de gördüklerini gözlemlemiştir. Onlara uygulanan fiziksel ve duygusal şiddetin, sevgiden ve ilgiden olduğu anlatılmıştır. Obsesifler bu zıt durumlar karşısında kafaları karışmış kişilerdir. Bu kişiler başkalarıyla duygusal ilişkiye girmekten korkarlar. Çünkü geçmiş deneyimlerindeki kafa karışıklıkları onların girecekleri ilişkilerde kötü ve çaresiz hissettireceğine dair beklentiye sokmuştur.
Geçmiş ilişkilerinde acı ve aşağılanma yaşayan kişilerin güncel ilişkilerinde kendilerini korumak için güvenlik operasyonlarını geliştirdiklerini söyler.

• Melanie Klein

Klein’ in çalışmaları çocuk psikanalizine dayanmaktadır. Klein, çocuğun ilk nesne ilişkisine yani annenin memesi ve annesiyle ilişkisine çok önem vermiştir.
İçgüdüsel itkiyi “kendini seven, sevilen (iyi)” ya da “kendinden nefret edilen ve yıkıcı (kötü)” nün bütüncül birleşimi olarak görmüştür.
Klein; erken dönem yaşantının tarifinde sevgi dolu ile nefret dolu yönelim arasında gidip gelen bir ego tasvir etmiştir. Bu iki zıt grubu meme üzerinden anlatmıştır. 
“Sevme ve koruma itkisinin” içinde; sevilebilir ve seven nesnenin imgesi vardır. Bebek, ihtiyacı olan besini, sütü ihtiyaç duyduğu anda aldığında kendisini sevgi içerisinde yüzüyor hissedip, memeye sevgisini yansıtır. Onun sevgi dolu bir “iyi meme” olduğunu düşünür ve sever. İyi meme için “şükran” duyar.
“Nefret etme ve yıkma itkisinin” içerisinde; nefret dolu ve nefret eden nesne imgesi vardır. Bebek ihtiyaç duyduğu besini ihtiyaç duyduğu anda alamadığında, kendisini kötülüğe uğramış hisseder. Meme onun için kötü niyetlidir. Onu kötü bir sütle zehirleyip ardından terk etmiştir. Bebek bu memenin “kötü meme” olduğunu düşünür ve ondan nefret eder, bunun sonuncunda memeye karşı “haset” duyar
“Çocuğun memeyle ilk ilişkisine bir hüsran ve doyumsuzluk öğretisinin karışması kaçınılmazdır, çünkü mutlu bir beslenme bile doğum öncesi anne-çocuk birliğinin yerini tutmaz. Üstelik çocuğun tükenmeyen ve her zaman orada olan bir memeye duyduğu özlem de sadece açlıktan ve libidinal arzulardan kaynaklanıyor değildir. Çünkü yaşamın ilk evrelerinde bile, annenin sevgisinden her an emin olma ihtiyacının asıl kaynağı kaygıdır. Yaşam ve ölüm içgüdüleri arasındaki mücadele ve bunun hem benliğin hem de nesnenin yıkıcı itkilerce yok edilmesine yol açacağı korkusu benliğin anne ile ilk ilişkilerinde belirleyici olur. Çocuk arzularken önce memenin sonra da annenin kendisindeki bu yıkıcı itkileri gidermesini ve onu zulmedilme kaygısının acısından kurtarmasını arzulamaktadır.”(Klein 2016)
İyi meme, koruyucu-onarıcı etkiye sahipken; kötü meme, yıkıcıdır. Bu iki nesnenin arasındaki herhangi bir karışıklık iyi memenin yok olmasıyla da sonuçlanabilir. Bu bebek için bir felakettir. Çünkü kötü memenin saldırılarına karşı koruyacak iyi meme artık yok olmuştur. 
Klein, yaşamın ilk yıllarında iyi-kötü nesne arasındaki ilk örgütlenmeye “paranoid-şizoid” konum adını vermiştir. “Paranoid; dışarıdan gelen istila edici bir kötü niyetten korkmaya, merkezi bir zulüm kaygısına karşılık gelir. Şizoid; merkezi savunmaya: bölmeye [splitting], seven ve sevilen iyi memenin nefret eden ve edilen kötü memeden etkin biçimde ayrılmasına gönderme yapar.”( Mitchell, Black 2014)
Klein için ikinci örgütlenme “depresif konum”dur. Çocuğun tüm nesnelerle kurduğu ilişkide hem sevginin hem de nefretin birlikte olduğu ileri bir aşamadır. Çocuk bu aşamada sevgisinin nefretinden üstün olduğunu, sevgisiyle nefretinin yaratacağı yıkıcılığı telafi edeceğine inanır. Böylece nesnelerini bütün halde tutabilir. 
M. Klein’ e Göre Hasede Karşı Geliştirilmiş Savunma Biçimleri

• Haset tüm güçlülüğü yadsımayı ve bölmeyi güçlendirir.

İyi-kötü nesne arasındaki normal bölünmenin başarısızlığı kafa karışıklığı yapabilir. Bu kişiler ileriki dönemlerinde; ağır zihinsel bozukluklar ya da daha hafif olan kararsızlıklar yaşayabilir.

• Hasede karşı savunma çoğu zaman bozma ve kirletme ile nesnenin değersizleştirilmesi biçimini alır.

Örneğin; analiz sırasında hastaya uygulanan yüzleştirme tekniği, hastada suçlanıldığı ve değersizleştirildiği hissine neden olabilir.

• Diğer bir savunma olan benliğin değersizleştirilmesi; depresif tiplere özgü bir savunmadır.
• Hasede karşı koymak için başvurulan diğer bir savunma açgözlülüktür. Bebek memenin içindeki tüm iyiliği kendi hasedinden korumak için açgözlü bir biçimde içselleştirmek ister. Bu aynı zamanda hasede karşı yenilmişliğin bir tohumudur.
• Başka bir savunma yöntemi ise kişinin kendi içinde yaşadığı hasedi kendi iyi talihiyle başkalarını kışkırtmaya çalışır. Böylece haset dolu durumu tersine çevirmiş olur. Bu durum kendi içinde suçluluğa ve sahip olduklarından zevk alamamaya neden olabilir.
• Diğer bir savunma nefretin sevgiden üstün gelmesiyle sevgi duygularının bulunmasıdır. Çok kullanılan bir savunmadır. Sevginin nefretle birleşmesinin sonucu olan suçluluktan daha az acı verir. Bunun sonucunda olan kaygılara karşı Klein “eyleme koyma” nın geliştiğini düşünmüştür. Bununla ilgili nörotik ve psikotik hastaların analizlerini incelemiştir.
• “Şizoid ve paranoid özelliklerin arttığı durumlarda hasede karşı kullanılan savunmalar başarılı olamaz. Çünkü nesneye yönelik saldırılar zulmedilme duygusunun artmasına yol açar. Bu da ancak yeni saldırılarla üstesinden gelinebilecek bir durum yaratır. Başka bir deyişle yıkıcı itkiler güç kazanır. Böylece hasede karşı koyma yeteneğinin zedelenmesine yol açan bir kısır döngü ortaya çıkar. Özellikle şizofrenik vakalarda görülen bu durum tedavilerinde karşılaşılan güçlü nedenlerinden biridir.” (Klein 2016)
• Depresyon ve suçluluk sevilen nesneyi koruma hasedi sınırlama isteğinin ifadesidir. 
• W.R.D. Fairbairn

İngiliz Nesne İlişkileri Okulunun temsilcilerinden biridir. İnsanların haz arayıp acıdan kaçındığını söylerken; “ insanların kendilerini neden mutsuz ettiklerini” araştırmıştır. 
Fairbairn’e göre libido nesne arayışındadır. İnsanlar doyum ararken gerilme azaltmaya çalışırlar. Bunun içinde kendi aralarında iletişim kurarlar. 
Fairbairn’ in tasarladığı bebek, çevre ile etkileşim haldedir. Ebeveynlerinin kendilerine sunmuş olduğu temas biçimi ile ebeveynlerine bağlanırlar. Bu onlara öğrenilmiş bir bağlanma modeli oluşturur. Başkalarıyla bağlantı kurarken de bu örüntüyü kullanırlar. Örneğin; çocuk, ebeveynleriyle kurmuş olduğu ilişkiden haz alırsa başkalarıyla iletişim kurarken ve etkileşim sağlarken önceki ilişkisinden öğrenmiş olduğu “haz” arayışına girer. Çocuk, ebeveynleriyle kurmuş olduğu ilişkide acı verici deneyimler yaşarsa, onlar tarafından istismar edilmişse başkalarıyla iletişim kurarken de acıyı arar hale gelir. Fairbairn, çalışmalarında çocukların ebeveynleriyle kurmuş olduğu ilk ilişkilerin ördek yavrularının yumurtadan ilk çıktıklarında güdümlendiği gibi çocuklarında güdümlendiğini düşünmüştür. 
Fairbairn’e göre sağlıklı ebeveynlik çocuğun başkalarıyla kuracak olduğu iletişimi gerçekçi temas ve alışverişle sağlanacağını, çocuğun gerçek insanlara yönelimi ile sonuçlanacağını düşünmüştür. 
Kernberg’ e Göre Kişilik ve Sevgi İlişkilerinin Patolojisi
Kernberg’ e göre kişiliğin özü içsel nesne ilişkilerinin gelişmişlik düzeyidir.

• “Kernberg’ in sevgi ilişkileri şemasında en ağır bozukluğa sahip bireyler, sevgiyi ve cinselliği kendi ile öteki arasında düzenli sınırlar oluşturma ve sürdürme becerilerinin olmayışı bağlamında yaşantılarlar. “ (Mitchell, Black 2014)

Ağır bozukluğa sahip kişilerde sevgi ve cinsellik ilişkilerinde normal olarak kabul edilen; kişisel dokunulmazlıktan yakınlığa giden bir ilişki ortaya çıkmaz. Bu kişilerin ya ötekilerle hiç ilişkisi yoktur ya da bütüncül bir iç içelik vardır. Bu durum Kernberg’ in geliştirmiş olduğu kuramın ilk gelişimsel evresindeki ketlenmede ortaya çıkar. 

• “Kernberg ‘ e göre sınırdurum yelpazesindeki bireyler sevgi ve cinselliği, iyi ve kötü nesne ilişkilerini tek, karmaşık bir ilişkide bütünleştirme beceriksizlikleri bağlamında yaşantılarlar.” (Mitchell, Black 2014) 

Sınırdurum bozukluğu olan bireylerde cinsellik iki uçludur. Genellikle cinselliğin sapkın ve vahşi nitelikleri üzerinde yoğunlaşıp yakın ve yumuşak nitelikleri ile onu rahatsız ettiği için bütünleştirilmesi engellenir. Bunun da kuramla bağlantısını kuracak olursak Kernberg ikinci gelişimsel evredeki başarısızlığın sonucu olduğunu düşünür.

• “Sevgi ve cinselliği içeren nevrotik düzeydeki sorunlar Kernberg’ in sisteminde klasik itki-savunma çatışmaları açısından anlaşılırlar. Nevrotik hastalar, kendilik nesnesi ayrımlaşmasını gerçekleştirmiş ve bölmenin üstesinden gelmişlerdir. Bütün nesnelerle kurdukları ilişkide bütünleşmiş bir kendilikleri vardır, güçlükleri itkilere ilişkin çatışmalarla bağlantılıdır.” (Mitchell, Black 2014)

Nevrotik kişilerde gelişimin ilk iki aşaması sağlıklı tamamlanırken üçüncü basamakta Kernberg, Freud’ un klasik itki-savunma kuramını geliştirmiştir. Kernberg’ in geliştirdiği bu kuramda cinsellik merkezdedir ama nedensel değildir. Burada cinsellik kendilik-nesne ilişkilerinden oluşmuştur. Kernberg bunu şöyle vurgular: “ Cinselliği canlı tutan ve sonsuz cinsel doyum için potansiyeli sağlayan şey içselleştirilmiş ve dışsal nesne ilişkileridir.” (Kernberg 1980, Aktaran: Mitchell, Black 2014)