Arbitrum, Optimism, zkSync, Polygon, Scroll, Linea, Base StarkE ve Starknet...

Merhaba Bulbapp okurları.

Bu makale dokuz Ethereum Layer 2 çözümünü (Arbitrum, Optimism, zkSync, Polygon, Linea, Scroll, Base, StarkEx ve Starknet) ve bunların Ethereum ağını benzersiz bir şekilde nasıl ölçeklendirdiğini karşılaştırıyor.
Tahmini okuma süresi 25 dk...

Ethereum Katman 2 (L2) Protokolleri Nelerdir?

Ethereum en popüler blockchainlerden biridir. Bununla birlikte, sıkı güvenlik ve merkezi olmayan yönetime odaklanması, blok zincirinin saniyede yalnızca 14 işlem gerçekleştirebileceği anlamına geliyor. Bu nedenle Ethereum işlem maliyetleri genellikle çok yüksektir ve işlemlerin işlenmesi uzun zaman alabilir.

“Katman 2” çözümleri, yeteneklerini ölçeklendirmek için kullanılan Ethereum blok zincirinin üzerine (veya paralel olarak) inşa edilen blok zincirlerdir. Bu zincirler genellikle çok daha az ücret karşılığında saniyede çok daha fazla işlem gerçekleştirir. Ancak buna karşılık, Katman 2 blok zincirleri genellikle daha merkezidir ve ana “Katman 1” Ethereum zinciri kadar iyi güvenli değildir.

Bir benzetme yapmak gerekirse, Ethereum ağını ABD Posta Servisi veya bir ülkedeki ana devlete ait posta kuryesi olarak düşünebilirsiniz. Güvenilirdir, güvenlidir ve herkes tarafından kullanılabilir, ancak geniş erişim ve talep nedeniyle sık sık tıkanıklık, gecikmeler ve nispeten yüksek maliyetlerle karşı karşıya kalır.

Katman 2'ler ise özel teslimat hizmetleri gibidir. Bunlardan çok daha fazlası var ve paketleri daha hızlı ve daha ucuza aktarabiliyorlar. Öte yandan, ana posta hizmetinin güvenilirliğine sahip değiller ve en önemli paketleri gönderme konusunda herkes tarafından güvenilmeyebilirler.

Neden L2 Çözümlerine İhtiyaç Duyuyoruz?

Birçok popüler blockchain projesi, kullanıcılarına daha uygun fiyatlı ticaret, oyun, borç verme ve çok daha fazlasını sunmak için hizmetlerini Katman 2 blok zincirleri üzerine inşa ediyor. Reddit ve Meta gibi büyük teknoloji şirketleri, web3 tekliflerini düşük maliyetle kitlelere ulaştırmak için Katman 2 çözümlerini kullanmayı tercih ediyor.

Ethereum blok zincirinde ağın kapasitesini ölçeklendirecek yaklaşan yükseltmeler var. Bununla birlikte, hâlihazırda birçok denenmiş ve onaylanmış Katman 2 projesi var ve köprülerin bunları kullanması gerekiyor; bu, ana Ethereum zinciri geliştikçe bile büyük olasılıkla geniş çapta benimsenmeye devam edecek.

Layer 2 Layer1'e Karşı

Katman 1

• Ortalama işlem ücretleri 5$+
• Saniyedeki işlemler yaklaşık 14 ile sınırlıdır.
• Güvenlik, blockchain hızını engelleyen en önemli önceliktir.
• Tamamen merkezi olmayan — kitlesel fikir birliği olmadan değiştirilemez veya durdurulamaz.

Katman 2

• Ortalama işlem ücretleri 1 dolardan azdır.
• Saniyede potansiyel olarak yüz binlerce işlemi işleyebilir.
• Güvenlik hâlâ çok sıkı ancak bazen hız uğruna tehlikeye atılabilir.
• Bazı Katman 2 zincirleri, Katman 1'lerden çok daha merkezileştirilmiştir ve bu da onların güvenilirliği ve bağımsızlığı konusunda endişelere yol açmaktadır.

Ethereum Rollups Nedir?

Optimism, Arbitrum, StarkEx ve zkSync'in tümü Ethereum "toplamalarının" örnekleridir. Toplama, zincir dışı işlemleri işleyen ve daha sonra hepsini bir "toplama" halinde ana Ethereum zincirine gönderen bir tür Katman 2 ölçeklendirme teknolojisidir.

İki tür toplama vardır:

• Optimism Rollups: İyimser toplamalar, toplama içindeki tüm işlemlerin geçerli olduğunu varsayar ve otomatik olarak ana Ethereum zincirine gönderilir. Bir işlem geçerli değilse, herkesin işlemin yanlış olduğunu kanıtlayan "sahtekarlık kanıtı" sunabileceği belirli bir zaman penceresi vardır. Bu, zincirin işlemleri hızlı bir şekilde işlemesine ve yalnızca bir işlemin hileli olduğunun kanıtlanması durumunda ekstra iş yapmasına olanak tanır. Arbitrum ve Optimism, Katman 2'nin iyimser toplamaları kullanmasının örnekleridir.

• Sıfır Bilgi Toplamaları: Sıfır bilgi veya "ZK" toplamaları, blok zincirine göndermeden önce her işlemin geçerliliğini kontrol eder. Bu tür toplamalar, her işlemin meşru olduğunu doğrulamak için "sıfır bilgi kanıtları" olarak bilinen karmaşık kriptografi ve matematik kullanır. Merkeziyetsizlik ve güvenlik uzmanları arasında ZK toplamaları tercih edilen Ethereum ölçeklendirme mekanizmasıdır. Ancak bunlar iyimser toplamalardan çok daha karmaşıktır ve henüz bu kadar geniş çapta benimsenmemiştir. StarkEx ve zkSync, Katman 2'nin sıfır bilgi toplamalarını kullanan örnekleridir.

Bu Katman 2 çözümleri, ölçeklendirme teknolojilerine, kullanıcılar ve geliştiriciler arasındaki popülerliğin yanı sıra Ethereum ağına kıyasla saniyedeki işlemlerine (TPS) göre seçilmiştir.
Haydi hemen giriş yapalım!

Arbitrum

Ağustos 2021'de piyasaya sürülen Arbitrum, Ethereum'un Katman 2 ortamında iyi bilinen bir Katman 2 çözümüdür. Ağ şu anda en yüksek Kilitli Toplam Değere (TVL) sahiptir.


Arbitrum, başka bir toplama çözümü türü olan iyimser toplama teknolojisini kullanarak çalışır. Çok sayıda işlemi tek bir grupta toplar ve daha sonra doğrudan Ethereum zincirinde doğrulanır. Platform saniyede 40.000 işlem (TPS) gibi etkileyici bir rakamı gerçekleştirebilir.

Arbitrum ekosistemi iki ana protokolden oluşur: Arbitrum One ve Arbitrum Nova. Arbitrum One genel blockchain kullanım durumlarına uygun olsa da Arbitrum Nova, blockchain tabanlı oyun ve Web3 sosyal ağlarına hizmet etme konusunda uzmanlaşmıştır.
Arbitrum Nova, özellikle ölçeklenebilirliği ve verimliliği artırmak için yaratıcı tasarım öğeleri ve dil özellikleri sunuyor.

Ağın merkezinde yerel tokeni ARB yatıyor. ARB, sahiplerine yönetim hakları verir ve onların gelişim yönünü etkilemelerine olanak tanır. Ancak token, gas ücreti ödemelerinde Ether'in (ETH) yerini almaz.

Optimism

Optimism, alfa ana ağını Ocak 2021'de başlattı. Ayrıca Ethereum ağını ölçeklendirmek için iyimser toplama teknolojisinden de yararlanıyor.


Başlangıçta EMV uyumlu olarak geliştirilen Optimism, EVM'ye eşdeğer bir protokol haline gelmek için yinelemelerden geçti. Artık geliştiriciler, çekirdek kodda değişiklik yapmadan Ethereum tabanlı kodu kullanabilirler. Bu şekilde Optimism, Ethereum'un güvenlik özelliklerinden doğrudan yararlanır.

Ethereum saniyede yalnızca 15 ila 20 işlem (TPS) işlerken, Optimism aynı zaman dilimi içinde aktif olarak 2.000'e kadar işlemi işleyebilir.

Optimism'in ayrıca yerel bir belirteci vardır: OP. OP sahipleri, protokol kararları için zincir içi oylamaya aktif olarak katılabilirler. Arbitrum'un ARB'sine benzer şekilde, OP tokenı gas ücretlerini ödemek için kullanılmaz.

zkSync

zkSync, Ethereum'un sağlam güvenliğinden yararlanırken yüksek işlem hacmini yönetmesine olanak tanıyan zk-rollup ölçeklendirme teknolojisi ile oluşturulmuştur. zkSync saniyede 100.000 işlem (TPS) gibi etkileyici bir rakamı işleyebilir.

zkSync, işlem becerisinin ötesinde bir dizi benzersiz özellik ile kendisini farklılaştırıyor. Platform, atomik takas özelliği aracılığıyla kesintisiz varlık yatırma ve transfer olanağı sunuyor.

Diğer bir özellik ise gas ücretleri için ETH gibi belirli bir kripto para birimini satın alma ve elinde tutma ihtiyacını ortadan kaldıran "gasless meta-işlemler"dir. Bu özellik, kullanıcıların gas ücretlerini doğrudan gönderdikleri jetonla ödemelerine olanak tanıyor. Bu kullanıcı merkezli yaklaşım, işlemleri basitleştirir ve genel kullanıcı deneyimini geliştirir.

zkSync iki farklı protokolden oluşur: zkSync Lite ve zkSync Era. zkSync Lite, basit varlık aktarımları ve sınırlı dApp etkileşimi konusunda üstün olsa da yerel akıllı sözleşme özelliğinden yoksundur. zkSync Era bu sınırlamayı giderir. Geliştiricilere akıllı sözleşmeler dağıtma ve Ethereum ana ağına benzer bir ağ içinde etkileşim kurma olanağı sağlar.

zkSync Era, Mart 2023'te piyasaya sürüldü ve şu anda 147 milyon doların üzerinde toplam kilitli değere (TVL) sahiptir.

Polygon

Polygon, çeşitli ölçeklendirme çözümleri sağlayarak Ethereum'un kullanılabilirliğini artırmak için tasarlanmış bir protokol paketidir. Ethereum için öncü ve yaygın olarak benimsenen kapsamlı bir ölçeklendirme çözümü olarak öne çıkıyor.


2017 yılında yeniden markalanmadan önce ilk olarak Matic olarak tanıtılan Polygon, Polygon PoS ve Polygon zkEVM dahil olmak üzere çarpıcı çözümler geliştirdi.

Polygon'un artık Polygon PoS (Stake Kanıtı) ağı olarak anılan ilk ürünü EVM uyumludur ancak doğrudan Ethereum eşdeğeri bir zincir değildir. Buna karşılık, en son ürünü Polygon zkEVM, zk-rollup teknolojisini kullanıyor ve Ethereum ağının sadık bir kopyasını sunuyor.

Polygon PoS ağında işlem yapmak ve gas ücretlerini karşılamak için Polygon'un yerel tokenı olan MATIC'e sahip olmanız gerekir. Öte yandan Polygon zkEVM ağında gaz ödemek istiyorsanız bir Ether (ETH) formuna ihtiyacınız olacak. Ancak Polygon ekibi, POL adlı yeni bir yerel tokenın benimsenmesi yönünde bir teklifte bulundu. Bu yeni tokenı kullanarak çeşitli çözümlerinin güvenliğini artırmayı ve işlemleri kolaylaştırmayı amaçlıyorlar.

Polygon PoS, saniyede 65.000'e kadar işlem gibi etkileyici bir işlem hacmine sahipken, Polygon zkEVM şu anda saniyede 2.000'e kadar işlemi gerçekleştirebilmektedir.

Polygon PoS ve Polygon zkEVM, merkezi olmayan finans (DeFi), değiştirilemez tokenlar (NFT'ler) ve oyun dahil olmak üzere çeşitli dApp'lerde uygulamalara sahiptir.

Bu yazının yazıldığı sırada, Polygon PoS ağı 904 milyon dolarlık Kilitli Toplam Değere (TVL) sahipken Polygon zkEVM , Mart 2023'teki lansmanından bu yana 31 milyon doların üzerinde bir TVL biriktirdi.

Linea

Temmuz 2023'te Linea , yolculuğunda önemli bir dönüm noktasına işaret eden ana ağ alfa sürümünü duyurmuştu. 5,5 milyon benzersiz cüzdan ve 46 milyondan fazla işlem içeren güçlü bir test ağı aşamasıyla Linea'nın ConsenSys destekli zkEVM toplaması, Ethereum'a ölçeklenebilirlik sunan uygun maliyetli bir Katman 2 ağı olarak kendisini kanıtladı. 


Linea, geliştiricilere, kodu değiştirme veya akıllı sözleşmeleri yeniden yazma karmaşıklığı olmadan, sorunsuz bir şekilde ölçeklenebilir merkezi olmayan uygulamalar (dapp'ler) oluşturma veya mevcut uygulamaları taşıma olanağı sağlar. 

Linea'nın ortaklarıyla yapılan özel lansmanın ardından alfa sürümü, bir hafta sonra herkesin erişimine sunuldu. 

O zamandan beri Linea hızla yükselerek en hızlı büyüyen zkEVM'lerden biri haline geldi ve Ethereum kullanıcı deneyimini büyük ölçüde zenginleştirdi. Bu makale, genişleyen Linea ekosistemindeki temel ölçümleri ve gelişmeleri incelemektedir.

ConsenSys (MetaMask, Truffle ve Infura'nın yaratıcıları) tarafından geliştirilen Linea şu anda Tip 3 zkEVM'dir.

Yerel MetaMask cüzdanı ve Truffle geliştirici araç seti entegrasyonları ile Alpha Mainnet, Temmuz 2023'te piyasaya sürüldü ve halihazırda 50 milyon dolarlık TVL topladı.

Linea'nın benzersizliği, Ethereum VM spesifikasyonuna uygun olarak değiştirilmemiş, yerel bayt kodunu yürütme yeteneğinde yatmaktadır. Amacı, ölçeklenebilirliği korurken Ethereum ile neredeyse tam uyumluluk sağlayarak gelecekte bir Tip 2 zkEVM sunmaktır.

Linea aktarıcıları veya özel derleyicileri kullanmaz. Akıllı sözleşmeler için zk kanıtları oluşturmak, hata ve hack riskini azaltmak için doğrudan Solidity'nin derlenmiş bayt kodunu alır. 

Kullanıcılar için bu, çok daha düşük işlem maliyetleriyle Ethereum benzeri güvenlik anlamına gelir.

Scroll

Scroll, Ethereum dışındaki işlemleri kendi ağında işlemek, maliyetleri azaltmak ve işlem hızını artırmak için zk-rollup teknolojisini kullanan bir Ethereum Katman 2 ağıdır. Bayt kodu düzeyindeki uyumluluk sayesinde mevcut Ethereum uygulamaları, olduğu gibi Scroll'a ve önemli ölçüde daha düşük bir maliyetle geçebilir.


Scroll, birden fazla finansman turunda 83 milyon dolarlık sağlam bir fon topladı (sonuncusu 1,8 milyar dolarlık değerlemeydi). Arbitrum ve Optimism'in yaptığı gibi, bir yönetim tokeni başlatma ve erken benimseyenleri bir airdrop yoluyla ödüllendirme olasılığının yüksek olduğu konusunda tartışmalar var.

Scroll, Ethereum üzerinde bir zk-Rollup'tır ve şu anda Tip 2'ye geçmeyi planlayan bir Tip 3 zkEVM'dir.

Uzun vadeli hedefi, hızlı ZKP üretimi yerine EVM uyumluluğuna ve merkezi olmayan yapıya öncelik vermek ve böylece Tip 1 zkEVM'ye geçmektir.

Başarılı bir Tip 1, EVM uyumluluğunun, merkezi olmayan yönetimin ve ölçeklenebilirliğin nihai biçimidir; esas olarak Ethereum L1'i kopyalar. Ancak Ethereum'un kendisinden de gördüğümüz gibi bunu başarmak çok daha zordur.

Şu anda bir Tip 3 zkEVM olan Scroll'un alfa test ağı halka açıktır.
Vitalik Buterin'in büyük övgüyle karşıladığı bir proje olan Scroll, her zaman pazarın ilgi odağı oldu. 17 Ekim'deki Mainnet lansmanından bu yana Scroll'un popülaritesi istikrarlı bir şekilde artıyor. Yazının yazıldığı an itibarıyla Scroll cüzdan adreslerinin sayısı 570.000'i, zincirler arası ETH 122.000'i, zincirler arası işlem sayısı 44.000'i ve TVL 26,4 milyona ulaştı.

Base

Base, Coinbase tarafından Optimism'in OP alt yapısını kullanarak, geliştirilmiş kullanıcı arayüzü ile Dapps'i Ethereum üzerinde çalıştırarak, zincire kullanıcıları dahil etmeyi amaçlayan bir Katman 2 projesidir.

Base'in test ağı 2023 Şubat ayında yayına girdi ve ana ağı 9 Ağustos'ta genel kullanıma açmıştı.

Base'in Öne Çıkan Özellikleri:

• Ethereum tarafından güvence altına alınmıştır: Base, merkezi olmayan uygulamalarınızı güçlendirmek için ihtiyaç duyduğunuz güvenlik ve ölçeklenebilirlik ile oluşturulmuştur. 
• Coinbase Tarafından Güçlendirilmiştir: Base, Coinbase ürünlerine, kullanıcılarına ve araçlarına erişim sağlayan merkezi olmayan uygulamalar oluşturmayı kolaylaştırır. 
• Büyük özellikler, küçük ücretler: Base, maliyetin çok altında tam EVM uyumluluğu sunar ve geliştirici platformunu ileriye taşımaya kararlıdır. 
• Açık kaynak: Base, merkezi olmayan, izin gerektirmeyen ve Optimism tarafından desteklenen standart, modüler, toplayıcı agnostik bir Süper Zincir oluşturma vizyonuna sahip herkese açık olmayı amaçlamaktadır.
• 
  

Base Ekosistemi

Merkezi olarak Coinbase
Her şeyden önce, bir CEX tarafından oluşturulan ilk toplama olduğundan Coinbase ile Base arasındaki kesişimdir.

Coinbase'in 100 milyondan fazla oldukça geniş bir kullanıcı tabanı varken, bunu perspektife koymak gerekirse toplam Defi kullanıcı sayısı 5 milyonun altındadır; bu,

Base'in kullanıcılarının %10'unun zincire girişi durumunda Base'deki kullanıcı sayısının iki katı olacağı anlamına gelir. 

Ayrıca bir diğer önemli avantaj, Coinbase'in 17 milyarın üzerindeki piyasa değeriyle pazardaki lider Merkezi Borsalardan (CEX) biri olarak öne çıkan konumundan kaynaklanıyor. Bu önemli sermaye, Coinbase'e Base'in Ar-Ge çabalarını destekleyecek finansal kaynakları sağlıyor.

StarkEx

StarkEx, entegre dApp'ler için işlem hızını artırmak ve maliyetleri azaltmak üzere tasarlanmış, uygulamaya özel bir Ethereum ölçeklendirme çözümüdür. Üzerinde konuşlandırılan dApp'lerin farklı gereksinimlerine uyum sağlayacak şekilde tasarlanmış kurumsal tabanlı bir hizmettir.

StarkEx, ana ağını Haziran 2020'de başlattı ve StarkWare ekibinin yönetimi altındadır. Platform; Sorare, Immutable X ve dYdX gibi popüler dApp'lere ev sahipliği yapıyor.
StarkEx, birçok işlemi tek bir grupta birleştirerek Ethereum'u daha verimli hale getirir. İşlemlerin geçerli olduğuna dair matematiksel kanıt sağlayan sıfır bilgi toplama adı verilen bir teknoloji kullanıyor. Bu, özellikle çok sayıda işlemi hızlı bir şekilde işlemesi gereken uygulamalar için faydalıdır.

StarkEx, her bir uygulamanın gereksinimlerine bağlı olarak saniyede 15.000 ila 50.000 işlem (TPS) işleyebilir. Platform, 1 trilyon doların üzerinde kümülatif ticaret gerçekleştirdi ve ekosisteminde 525 milyon dolar kilitlendi.

Starknet

Starknet de StarkWare ekibi tarafından tasarlandı ve Kasım 2021'de alfa ana ağını başlattı. StarkEx'in aksine StarkWare ekibi tarafından yönetilmiyor. Starknet, Ethereum gibi genel ağlara benzer şekilde merkezi olmayan bir şekilde çalışan, izinsiz bir Ethereum Layer 2 ölçeklendirme çözümüdür.

Starknet, sıfır bilgi (zk) teknolojisini kullanarak gas maliyetlerini azaltır ve Ethereum'daki kullanıcı deneyimini geliştirir. Kahire adında yerel bir programlama dili kullanır.
Starknet EVM uyumludur ve Ethereum geliştiricilerinin akıllı sözleşmelerini genellikle Ethereum akıllı sözleşmelerini Starknet ile uyumlu bir formata dönüştüren bir program olan aktarıcı aracılığıyla dağıtmalarına olanak tanır.

Protokolün göze çarpan bir özelliği, hesap soyutlamayı desteklemesidir. Bu işlev, kullanıcıların hesaplarını yönetmek için akıllı bir sözleşme kullanmalarına olanak tanır.

Starknet, gas ücretlerini ödemek için Ethereum'un Ether'i (ETH) yerine kendi tokeni STRK'yı kullanmaya geçmeyi planlıyor.

Starknet ekosistemindeki toplam kilitli değer (TVL) şu anda 26,19 milyon dolar seviyesinde bulunuyor.

Ethereum'un Katman 2 Çözümlerinin Özelliklerinin Karşılaştırılması

Bu Katman 2 çözümleri arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları bir bakışta görmenize yardımcı olmak için aşağıdaki tabloyu derledik.

Tablo: Başlıca Ethereum Katman 2 Çözümlerinin Karşılaştırması

Kaynak: https://www.t3rn.io/blog/best-l2-solutions-2024

Hangi Katman 2 Ölçeklendirme Çözümü En İyisidir?

"En iyi" Katman 2 ölçeklendirme çözümü, kullanım durumunuza doğrudan uyan ve etkinlik ve verimlilik açısından tüm gereksinimleri karşılayan çözümdür.

Her Katman 2 çözümünün kendine özgü güçlü yönleri ve ödünleşimleri vardır. Bu nedenle, özel projeniz veya uygulamanız için en uygun Katman 2 ölçeklendirme çözümünü belirlemeden önce özelliklerini, sınırlamalarını, topluluk desteğini, gerçek dünyada benimsenmesini ve diğer ilgili faktörleri değerlendirmelisiniz.

Sonuç...

İşlem hızı, maliyet, güvenlik, mevcut altyapıyla uyumluluk, uygulama karmaşıklığı ve özel kullanım senaryosu ihtiyaçları gibi faktörleri göz önünde bulundurmalısınız. Kapsamlı bir değerlendirme yaparak Katman 2 ölçeklendirme ihtiyaçlarınız için en iyi seçimi yapabilirsiniz.

Kaynak: https://l2beat.com/scaling/activity

Özetlemek Gerekirse...

Sonuç olarak, L2'nin geliştirilmesi ve benimsenmesi, Ethereum'un geleceği ve blockchain ölçeklenebilirlik sorununu çözmenin anahtarıdır. Her zkEVM benzersiz avantajlar sunar ve farklı zorluklarla karşı karşıyadır, ancak hepsi erişilebilir bir web3 ekosisteminin sağlanmasında kritik bir rol oynamaktadır. Hangisinin hızlı ve iyi olduğuna siz karar verin! Yukarıda her katman 2 için genel bir analiz mevcut. :)

Bu bloğun en popüler zkEVM'leri, bunların birbirleriyle nasıl karşılaştırıldığını ve hangisinin sizin için en uygun olduğunu anlamanıza yardımcı olacağını umuyorum.

Okuduğunuz için teşekkür ederim.
Sevgiyle!

Yazar: Eray.eth, Diğer Makalelerim