Yaşar Kemal…

6CSD...Gkio

17 Feb 2024

Yaşar Kemal

Kemal Sadık Gökçeli[9] veya bilinen adıyla Yaşar Kemal (6 Ekim 1923, Hemite, Osmaniye [10] – 28 Şubat 2015, İstanbul), Kürt asıllı[11][12] Türk roman ve hikâye yazarı, şair ve aktivisttir.[13] Türk edebiyatınınen önde gelen yazarlarından biri olarak kabul edilen Yaşar Kemal,[14][15] yaşamı boyunca pek çok ödül almış ve Nobel Edebiyat Ödülü'ne aday gösterilmiştir.[16] En ünlü eseri, yaklaşık 32 yılda tamamladığı İnce Memed roman serisidir.[17]
Yaşar Kemal
Yaşar Kemal'in siyah–beyaz fotoğrafı
Doğum
Kemal Sadık Gökçeli
6 Ekim 1923
Hemite, Osmaniye, Türkiye
Ölüm
28 Şubat 2015 (91 yaşında)
İstanbul, Türkiye
Defin yeri
Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul, Türkiye
Takma ad
Yaşar Kemal
Meslek
Yazar
Dil
Türkçe
Milliyet
Kürt [1]
Vatandaşlık
Türkiye
Dönem
1943–2015
Tür
Roman, şiir, öykü
Önemli eser
İnce Memed (1955–1987)
Önemli ödülleri
Tüm Liste
Evlilikler
Thilda Serrero
(e. 1952; ö. 2001)
Ayşe Semiha Baban
(e. 2002; ö. 2015)
Etkiledikleri

Zülfü Livaneli,[2] Orhan Pamuk,[3] Sait Faik Abasıyanık,[4] Yılmaz Güney,[5] İlber Ortaylı,[6] Aamir Khan [7]

Etkilendikleri

Miguel de Cervantes, Abidin Dino, Arif Dino, Honoré de Balzac, Nikolay Vasilyeviç Gogol, Köroğlu, Fyodor Dostoyevski, Anton Çehov, Karacaoğlan, Nâzım Hikmet, Alexandre Dumas, William Faulkner [8]

Yaşar Kemal 1939'da, henüz 16 yaşındayken, Seyhan adlı ilk şiirini "Görüşler" adlı dergide yayımladı.[18] Ortaokuldan ayrıldıktan sonra folklorderlemelerine başladı. 1940–1941 arasında Çukurova ve Toroslardan derlediği ağıtları içeren ilk kitabı olan Ağıtlar, 1943'te Adana Halkevi dergisi tarafından basıldı.[9] Kayseri'de askerliğini yaptığı sırada, yirmi üç yaşındayken, ilk hikâyesi olan Pis Hikâye'yi yazdı.[19] 1948 yılında Bebek hikâyesinin ardından Dükkâncı'yı yazdı. 1940'lı yıllarda Adana'da çıkan Çığ dergisi çevresinde Pertev Naili Boratav, Nurullah Ataç, Güzin Dino gibi ünlü isimlerle tanıştı.[20] Özellikle, ressam Abidin Dino'nun ağabeyi Arif Dino ile kurduğu yakınlık, onun düşün ve yazın dünyasının gelişimini önemli ölçüde etkiledi.[20]"Kemal Sadık Gökçeli" adıyla çeşitli yayınlarda yazarken, "Yaşar Kemal" adını ise ilk olarak Cumhuriyet gazetesine girince kullandı ve 1951-1963 arasında bu gazetede fıkra ve röportaj yazarı olarak çalıştı.[21] Bu dönemde Anadolu insanının iktisadi ve toplumsal sorunlarını dile getirdiği röportajları ile tanınmaya başladı. 1952'de yayımlanan ilk öykü kitabı olan Sarı Sıcak'ta yer alan Bebek öyküsü bu gazetede tefrika edildi.[22]1947'de, kendisini büyük üne kavuşturacak olan "İnce Memed" romanının ilk cildini yazdı, fakat yarım bıraktı. Eseri 1953-54'te ancak bitirdi ve o yıllarda Cumhuriyet gazetesinde tefrika edildi; 1955'te de Çağlayan Yayınları tarafından iki ciltlik kitap hâlinde basıldı.[23] Roman, ağalara karşı Çukurova'nın yoksul halkına arka çıkan İnce Memed adlı karakterin halkı için savaşmasını konu almaktadır. Dört ciltten oluşan seri, otuz iki yılda tamamlandı.
Yaşar Kemal pek çok yapıtında Anadolu'nun efsane ve masallarından yararlandı. PEN Yazarlar Derneğiüyesiydi. Hayatı boyunca toplam 38 ödül aldı.[24]Nobel Edebiyat Ödülü'ne Türkiye'den aday gösterilen ilk yazar oldu.[25] 1952-2001 yılları arasında Thilda Serrero ile evli kaldı, eşinin 2001'deki ölümünün ardından 2002 yılında Ayşe Semiha Baban ile ikinci evliliğini yaptı. 28 Şubat 2015 tarihinde, 91 yaşındayken, organ yetmezliği sebebiyle yoğun bakımda olduğu hastanede öldü. Cenazesi 2 Mart 2015 tarihinde düzenlenen törenin ardından Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.[26][27][28]
Kürt kökenli olan Yaşar Kemal; 1990'lı yılların ortasında, PKK ve Türk güvenlik güçleri arasında yaşanan silahlı çatışmaları eleştirdi. Çeşitli makalelerinde "Kürt Sorunu" hakkında kişisel görüşlerini yazdı. Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin azınlıklara, özellikle de Kürtlere karşı ırkçı tavırlar içerisinde bulunduğunu belirten Yaşar Kemal, yazdığı yazılar nedeniyle Türk mahkemelerince çeşitli cezalar aldı. Kürt aktivistleri desteklediği için "ayrılıkçı propaganda" suçlaması ile yargılandı.[29][30][31] Ayrıca Yaşar Kemal'in, Atatürk'ün 1930'lardaki dil reformlarından sonra Türkçeninedebi bir dil olarak düşüşe geçmesinden sonraki ilk yıllarda Türk edebiyatına önemli katkılarda bulunduğu söylenilir.[32][33]
İnce Memed I, Ağrıdağı Efsanesi, İnce Memed II, Kuşlar da Gitti, İnce Memed III eserleri yazarın en çok satan kitaplarıdır.[34] D&R'ın yüz kırk altı mağazası ve internet satışları baz alınarak belirlenen verilere göre, yazarın ölümünden sonraki hafta kitap satışları %417 arttı. İnce Memed eseri, Hürriyetgazetesi tarafından 2017'de oluşturulan yüz kişilik jüri tarafından belirlenen "Türk Edebiyatının Gelmiş Geçmiş En İyi 100 Romanı" listesinde 1 numara seçildi.

Çocukluğu
değiştir

Yaşar Kemal, Nigâr Hanım ile çiftçi Sadık Efendi'nin oğlu olarak aslen Van-Erciş yolu üzerinde ve Van Gölü'ne yakın Muradiye ilçesine bağlı Ernis (bugün Ünseli) köyünden olan Kürt kökenli[36][37][38] bir ailenin çocuğu olarak Adana'nın o dönemde ilçesi olan Osmaniye'nin Hemite (o zamanki adı: Gökçeli ya da Göğceli; bugünkü adı: Gökçedam) köyünde doğdu.[9] Yazarın doğum tarihi hakkında çeşitli kaynaklarda farklı bilgiler mevcuttur. Behçet Necatigil tarafından yazılan Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü'nde 1922;[39] Tuba Tarcar Çandar tarafından hazırlanan Yaşar Kemal Fotobiyografisi'nde Ocak 1923 olarak belirtilmiştir.[40] Doğum tarihinin nüfus cüzdanında 1926 yazdığını söyleyen Yaşar Kemal, nüfus cüzdanını ilkokulu bitirdikten sonra aldığını, kendi hesaplarına göre doğum tarihinin 1923 olduğunu ifade etmiştir.[41] Bu tarihin de hatalı olabileceğini belirten yazar, köylüler yayladan döndüklerinde doğduğunu, bunun da ekim ayına denk geldiğini söylemiştir. Kendi anlatımına göre bir Türkmen köyünde tek Kürt ailenin çocuğu olarak doğup büyüyen Yaşar Kemal, evde Kürtçe, köyde ise Türkçe konuşurdu.[42] Luvan aşiretinden olan babası, I. Dünya Savaşı çıkınca ailesiyle birlikte ikâmet ettikleri köyden ayrılıp göç etmeye başlamışlardır.[41] Van'dan Diyarbakır'a, buradan da Çukurova'ya bir buçuk yıl süren göç sonucu gelmişlerdir. O zamanlar Kadirli'ye bağlı olan altmış hanelik Türkmenlerin yaşadığı Hemite köyüne yerleşmişlerdir.[41]

"Babam, anam Doğu Anadolu'dan, 1915'te Rus ordusu Van'ı işgal edince, oradan bir buçuk yılda Çukurova'ya gelerek bu köye yerleşmişler. Köyde bizimkilerden başka Kürtçe konuşan hiç kimse yoktu. Ben kendimi bildiğimde Kürtçe sadece bizim evin içinde konuşuluyordu. Ben doğduğumda babam çok yaşlı, belki elli yaşın üstündeydi, anam da çok gençti. On yedi yaşında. Evde babamın bir kardeşi, onun karısı, bir de akrabaları bir genç kız vardı. Amcamın karısının bir elini Van'da bir top gülle parçası almış götürmüştü. Aile bir bey ailesiydi. Ailenin mensup olduğu Luvan aşiretinin son beyi Gulihan Bey babamın amcasıydı."[41]

Üç buçuk yaşlarında iken bir kurban kesimi sırasında halasının kocasının elindeki bıçağın kayarak gözüne saplanması sonucu sağ gözü kör oldu.[43] Dört buçuk yaşındayken, babası camide namaz kıldığı sırada Van'dan göç ederken ölümden kurtarıp besleyip büyüttüğü Yusuf adındaki oğulluğu tarafından öldürüldü.[41][44] Bu olaydan sonra on iki yaşına kadar kekemeliğe tutuldu.[43]

"Ben babamın camide, o, namaz kılarken yanındaydım, hançerlendiği akşamdan sonra, sabaha kadar yüreğim yanıyor, diye ağladım. Ardından da kekeme oldum ve on iki yaşıma kadar zor konuştum. Yalnız türkü söylerken kekemeliğim geçiyordu. Hiç kekelemiyordum. Kitap okurken de, okur yazar olduktan sonra, hiç kekelemedim. On iki yaşımdan sonra kekemeliğim geçti."

Babasının öldürülmesinden sonra annesi Nigâr Hanım, yazarın amcası Tahir Efendi ile evlendi.[41]Babası varlıklı biriyken ölümü sonrası ailesinin maddi durumu değişmiş ve köyün en fakir ailelerinden olmuşlardır.[41] Sekiz yaşındayken köye gelen çerçinin köy kadınlarının borcunu bir deftere yazdığını gördü ve yazılanın yazı olduğunu öğrendi. Dokuz yaşındayken Adana'nın Burhanlı köyündeki ilkokula giderek üç ayda okuma ve yazmayı öğrendi.[41] Ortaokul ikinci sınıftayken sınavla Türk Maarif Cemiyeti'nde yatılı olarak okumaya başladı fakat üç ayı bulan devamsızlığından ötürü yatılı okuma hakkını kaybetti. Son sınıftayken okuldan tasdikname ile ayrılarak çeşitli işlerde çalıştı. Kuzucuoğlu Pamuk Üretme Çiftliği'nde ırgat kâtipliği (1941), Adana Halkevi Ramazanoğlu kitaplığında memurluk (1942), Zirai Mücadele'de ırgatbaşlığı, daha sonra Kadirli'nin Bahçe köyünde öğretmen vekilliği (1941-42), pamuk tarlalarında, patozlarda ırgatlık, traktör sürücülüğü, çeltik tarlalarında kontrolörlük yaptı.

Sanat hayatı
değiştir

Ayrıca bakınız: Yaşar Kemal'in sanat hayatı
1978 yılında yaptığı bir söyleşide sanat çalışmalarına ilkokula başlamadan önce şiirle işe koyulduğunu ve okula başladığında "yaşlı halk şairleriyle atıştığını" anımsadığını belirtti.[45] İlkokulun son sınıfındayken arkadaşı Aşık Mecit, çok iyi saz çalarken kendisi annesinden ötürü sazı "berbat" çalmaktaydı. Bunun nedenini şu sözlerle dile getirdi:

"Benim saz çalamamamın sebebi var, anam aşık olacağım da diyar diyar dolaşacağım diye saza, aşıklığa düşman olmuştu. Onun tek çocuğuydum ve gözünden ayırmıyordu beni. Okulda, düğünlerde, bayramlarda beni hep Aşık Mecitle atıştırırlardı. Aşık Mecitle, Kadirli'de bir kahvede bir gece sabaha kadar atıştığımı şimdi iyice anımsıyorum."[45]

Annesi ilk zamanlar şiir okumasına karşı çıkarken daha sonraları babasının koruyucusu olan Zalanınoğlu adındaki eşkıyanın öldürüldüğünü duyan Yaşar Kemal, sabahlara kadar ağıt yaktı. Yaktığı ağıtı annesi dinlemiş ve onun bu ağıtını beğenmiştir. Yaşar Kemal'in ifadesiyle artık annesini de yenmiştir ve bir halk aşığı olma yolunda hiçbir engel kalmadı.[43] Ortaokuldan ayrıldıktan sonra folklor derlemelerine başladı ve 1940-1941 yılları arasında Çukurova'dan ile Toroslardan derlediği ağıtları içeren ilk kitabı olan Ağıtlar, Adana Halkevi tarafından 1943 yılında yayımladı.[45] 1944 yılında ilk hikâyesi Pis Hikâye'yi yayımladı. Bunu, Kayseri'de askerlik yaparken yazmıştı. 1940'larda Adana'da çıkan Çığdergisi çevresinde Pertev Naili Boratav, Nurullah Ataç, Güzin Dino gibi isimlerle tanıştı.[46] Özellikle, ressam Abidin Dino'nun ağabeyi Arif Dino'yla kurduğu yakınlık onun düşün ve yazın dünyasının gelişimini önemli bir ölçüde etkilemiştir.[46] Bebek, Dükkâncı, Memet ile Memet öyküleri 1950'lerde yayımlandı.
İnce Memed'e 1947'de başlamış, yarım bırakmıştım. Bu romanı 1953-54'te bitirdim. Aynı yıl da, İnce Memed'i bitirdikten bir ay sonra Teneke'ye başladım. Onu da bitirdim. İki romanı arka arkaya okursak, o romanları ayrı ayrı yazarların yazdığını sanırız.
İnce Memed eseriyle ilgili Yaşar Kemal'in sözleri.[23]
Kemal Sadık Göğceli adı ile çeşitli yayımlarda yazarken Yaşar Kemal adını Cumhuriyetgazetesine girince kullanmaya başladı ve 1951-1963 yılları arasında gazetede fıkra ve röportajyazarı olarak çalıştı.[47]1952 yılında yayımlanan ilk öykü kitabı olan Sarı Sıcak'ta da yer alan Bebek öyküsü burada tefrika edildi.[48] 1947'de İnce Memed'i yazdı fakat yarım bıraktı ve 1953-54’te bitirdi.[23] Romanı yazma nedeni eşkiya olan ve dağda vurulan amcasının oğlunun vurulması olduğunu 1987 yılındaki bir söyleşisinde belirtti. Ayrıca aynı söyleşide, çocukluğunun eşkiyalığıniçinde geçtiğini, dayısının "en büyük" eşkiyalardan biri olduğunu, o çevrede 1936'lara kadar beş yüze yakın eşkiya bulunduğunu ve bunlardan birinin de Kurtuluş Savaşı'nda Kadirli'yi ilk örgütleyenlerden olan Karamüftüoğlu ailesinden ünlü Remzi Bey olduğunu söyledi.[49] Remzi Bey'in kendisine, ilk İnce Memed hikâyesinde "Çakırdikeni" diye yer alan diken hikâyesini anlattı ve Yaşar Kemal'le "eşkıyalığın felsefesini" yaptı.[49]
Yaşar Kemal'in dünyada ilk kez yayımlanan eseri, Bebek öyküsüdür ve önce Fransızca'ya, sonra İngilizceye, İtalyanca'ya, Rusça'ya, Rumence'ye ve diğer dillere çevrildi