İbn Sina

İbn Sina (hicri 4-cü əsrin sonu - 5-ci əsrin əvvəlləri) məşhur İran filosofu, həkimi və şairi, İslam dünyasının ən məşhur alimidir.
İbn Sina və Əbu Əli Sina kimi tanınan Əbu Əli Hüseyn ibn Abdullah ibn Sina (və ləqəbli Hüccətül-Həqq, Şərəf əl-Mülk, Şeyx ər-Rəis və İmamül-hükəma) Buxarada anadan olub. On yaşında Quran, ədəbiyyat və dinin əsaslarını öyrənmiş, sonra fiqh, riyaziyyat, məntiq, həndəsə və astronomiyanı öyrənmişdir. Bundan sonra ətrafda İlahiyyat və Təbii elmlər üzrə müəllim olmadığı üçün özü öyrənir və tibb sahəsində də mahir olur. Əmir Nuh ibn Mənsur on yeddi yaşında Əmir Nuh ibn Mənsur Səmaninin xəstəliyini sağaltdı və əvəzində onun zəngin kitabxanasından istifadə etməyə icazə aldı.


Qəznəvilər dövründə o, Qorqanca (indiki Özbəkistanın şəhəri) gedib, Xarəzmşah Əli ibn Məmun, sonra isə onun canişini Məmun ibn Məhəmməd Xarəzmşahla yaxın olur. Bundan sonra Qorqanda onu Əmir Şəms əl-Məali Qabusun diqqətini cəlb edir və onun vəzifədən kənarlaşdırılmasından sonar oradan Reyə, Qəzvinə, Həmədana getdi və uzun müddət Həmədanda qaldı. Orada Əla əd-Dövlə Kəkuyə xidmətində oldu . O, Həmədana qayıdarkən xəstəlikdən dünyasını dəyişib. Onun farsca ən mühüm kitablarından biri də Əlai ensiklopediyası və “Meracnamə”dir. Həmçinin tibb mövzusunda Qanun hüquq kitabında təbiət elmləri, məntiq, kəlam və riyaziyyat yer alır. Eyniyyə qəsidəsi onun şairlik bacarığını və ərəb ədəbiyyatını bilməsini göstərir.



O far dilində yaxşı bilirdi. Cümlələrin qısalığı və söz sənətkarlığı onun xüsusiyyətlərindəndir.
Fars dilində ümumilikdə 65 beyt olan 22 qitə və rübai ona aid edilmişdir.
İbn Sina taun, vəba, sarılıq kimi xəstəliklərin səbəblərini analiz edib, baş ağrıları, mədə xorası və bir sıra başqa xəstəliklərin müalicə üsullarını göstərib. İlk dəfə göz əzələlərinin quruluşunu da o təsvir edib. Ona qədər dünya tibb elmində hesab olunurdu ki, göz fənər kimi işıq şüalandırır və bu şüalar obyektə dəyib qayıtması ilə insan görür.
İbn Sinanın elmi irsi çox böyükdür. Tam dəqiq olmasa da, 450-yə qədər əsər yazdığı güman edilir. Bunlar çox müxtəlif sahələri əhatə edir: fəlsəfə, tibb, riyaziyyat, astronomiya, mineralogiya, poeziya, musiqi və s. Ən məşhur kitabı isə «Qanun ət-Tibb» adlanır. Beş cildlik kitabda farmokologiya haqqında əsas biliklər, ürəyin, qara ciyərin, beyinin detallı təsviri verilir. Bundan başqa, taun və vəbanın fərqi verilir, plevrit və ciyərlərin sətəlcəmi, cüzam, şəkər xəstəliyi, mədə xorası haqda o vaxt üçün çox qiymətli bilgilər toplanıb. Qısa müddətdə «Qanun» bütün dünyada tibb ensiklopediyası kimi qəbul olunur. Çap dəzgahı ixtira olunandan sonra ilk nəşr olunan kitab Bibliya, ikincisi isə «Qanun» olub. Avropada beş əsrdən artıq tibbi bu kitabdan öyrəniblər. Yalnız 800 il keçəndən sonra fransız alimi Paster yolxucu xəstəliklərin səbəbinin viruslar olması haqqında İbn Sinanın hipotezini sübut etməyə müyəssər oldu”.
İbn Sina insanın fiziologiyası ilə yanaşı, həmçinin, onun ruhi sağlamlığı üçün də əlindən gələni əsirgəməyib.Astma xəstəliyi - “Həkimlərin Piri” astma haqqında bu şəfalı bitkiləri təklif edir: "Bir kimsə hərəkət zamanı nəfəs darlığı, ağırlaşma və sinəsində ağırlıq hiss edirsə ona zəncəfil, ada soğanı, sarı əncir, qabıqsız badam və bal ilə yanaşı verilərək içirtmək lazımdır. Qoz yağı ilə birlikdə noxud suyu, şüyüd yedirilir və isti su içirilsə fayda verər”.