GÜNEŞ SİSTEMİ VE GEZEGENLER
GÜNEŞ SİSTEMİ VE GEZEGENLER
Güneş Sistemi: Merkezde Güneş ve onun etrafında belirli yörüngelerde hareket eden gezegenler ile uydularının, kuyruklu yıldızların bulunduğu gök cisimleri topluluğuna güneş sistemi denir.
Güneş sistemimizde bulunan gezegenlerin Güneş’e olan uzaklıklarına göre sırası şöyledir: Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün.
GÜNEŞ
Güneş Sistemi'nin merkezinde yer alan yıldızdır. Yapısının tamamına yakını hidrojen ve helyum gazlarından oluşan, ısı, ışık ve enerji kaynağıdır. Güneş, Dünya’ya en yakın yıldızdır ve çekim kuvveti Dünya yer çekiminin 28 katıdır. Dünya’dan uzaklığı 8 ışık dakikası (149.500.000 km)’dır. Güneş kendi ekseni etrafında saatte 70.000 km hızla döner ve bir tam turunu yaklaşık 25 günde tamamlar. Güneş ışınları 8 dakikada yeryüzüne ulaşır. Güneş enerjisi, yenilenebilir enerji kaynaklarının en başında gelir.
MERKÜR
Güneş'e en yakın gezegendir. Büyüklük olarak ise en küçük gezegendir. Uydusu, halkası ve atmosferi yoktur. Yüzeyi yoğun şekilde kraterlerle kaplıdır. Güneş batarken ya da doğarken görülebilir. Güneş çevresinde dönme hızı en fazla olan gezegendir. Kendi çevresindeki dönüşünü 59 günde tamamlar. Merkür’e gönderilen Mariner 10 adlı uzay sondası Merkür’ün katı halde atmosferi ve suyu olmayan ölü bir gezegen olduğunu, yüzeyinin kraterle kaplı olduğunu ve uydusunun olmadığını tespit etmiştir.
VENÜS
Güneş’e yakınlık bakımından ikinci sıradaki gezegendir. Çoban Yıldızı olarak da bilinir. Uydusu ve halkası yoktur. Büyüklük açısından Dünya ile benzerlik gösterdiğinden "Dünya’nın ikizi” olarak da adlandırılır. Atmosferinde bulunan yoğun karbondioksit gazı yüzünden sera etkisi çok fazladır. Venüs diğer gezegenlerin aksine doğudan batıya doğru döner. Kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 243 günde tamamlar. Kalın atmosfer tabakası güneş ışınlarını yansıttığından Venüs parlak bir gezegen olarak görülür.
DÜNYA
Güneş’e en yakın üçüncü gezegen olan Dünya’nın Ekvator bölgesindeki çapı 12.756 km’dir. Dünya’nın küresel bir şekle sahip olduğu antik çağlardan beri biliniyordu. Dünya’nın çevresini ölçen ilk kişinin MÖ 240 yılında Antik Yunan’da yaşamış Eratosthenes olduğu düşünülüyor.
Dünya kusursuz bir küre şeklinde değildir. Kutuplardan biraz basık, Ekvator bölgesinde ise biraz şişkindir. Bu şekle geoit denir. Dünya’nın geoit şeklinde olmasının nedeni kendi etrafında dönmesidir. Ancak Dünya’nın şeklini küre olarak kabul edip işlem yapmak hesaplamalarda çok önemli bir hata oluşturmaz. Çünkü Dünya’nın kutup bölgelerindeki yarıçap uzunluğu ile Ekvator bölgesindeki yarıçap uzunluğu arasındaki fark sadece 22 km’dir.
Dünya’nın çevresinin hesaplanması, çapını ve hacmini de hesaplamamızı sağlar. Dünya’nın kütlesi ise 5,97x10-27 kilogramdır. Eratosthenes’in Dünya’nın çapını belirlemesinden sonra Galileo’nun yer çekimi ivmesini, Isaac Newton’un ise evrensel çekim ve hareket yasasının temel prensiplerini ortaya koyması sayesinde Dünya’nın kütlesinin hesaplanması da mümkün oldu. Dünya, Güneş sistemindeki en büyük kütleli beşinci gezegendir. Aynı zamanda Güneş sistemindeki gezegenler arasında yoğunluğu en yüksek olanı Dünya’dır. Dünya’nın yoğunluğu 5513 kg/m3tür.
Mükemmel bir küre olmadığı için Dünya’nın her yerinde yer çekimi kuvveti aynı değildir. Yani belirli bir yükseklikten yere bıraktığınız bir elma Dünya’nın her yerinde aynı hızla yere düşmez.
Dünya’nın Yörünge Özellikleri
Dünya’nın dönme ekseni ile Güneş etrafındaki yörünge düzlemi arasında 23,5 derecelik bir açı bulunur. Yani Dünya 23,5 derecelik bir eksen eğikliğine sahiptir. Dünya’nın eksen eğikliği nedeniyle güneş ışınları yılın farklı zamanlarında Kuzey Yarım Küre ve Güney Yarım Küre’ye farklı açılarla ulaşır. Bu da mevsimlerin oluşmasına yol açar.
MARS
Güneş’e yakınlık bakımından dördüncü sıradaki gezegendir. Büyüklüğü yaklaşık Dünya’nın yarısı kadardır. Yüzeyinde bulunan demiroksitten dolayı kızılımsı görülür ve bu sebeple "Kızıl Gezegen” olarak da bilinir. İnce bir atmosferi olmasına rağmen hayat yoktur. Yüzeyinde yanardağlar, boş düzlükler ve kraterler bulunur, bu nedenle Mars’ın yüzeyi Dünya yüzeyine benzer. Ayrıca dönme periyodu ve mevsim dönemleri Dünya’nınkine çok benzer. Phobos ve Deimos isimli doğal iki uydusu vardır.
JUPİTER
Güneş’e yakınlık bakımından beşinci sıradaki gezegendir. Jüpiter gerek çap, gerekse kütle açısından Güneş Sistemi'ndeki en büyük gezegendir. Çapı Dünya’nın yaklaşık 11 katı büyüklüğündedir. Güneş’in çevresindeki dönüşünü 12 yılda tamamlar. Küçük katı bir çekirdeği vardır geri kalan kısmı sıvı hidrojenden oluşur, üzerinde hiç kara parçası yoktur ve çok sıcak bir gezegendir. Jüpiter’in ince karanlık bir halkası vardır. 63 tane uyduya sahiptir. Bunlardan, "Ganymede” güneş sisteminin en büyük uydusudur.
SATÜRN
Güneş’e yakınlık bakımından altıncı sıradaki gezegendir. Büyüklük olarak ikinci büyük gezegendir. Etrafındaki buz ve kaya parçalarından oluşan halkaları vardır. Bu yüzden "halkalı gezegen” olarak bilinir. Satürn’ün bilinen 17 uydusu vardır. Satürn gazlardan oluşmuş bir gezegendir. Güçlü bir manyetik alana sahiptir. Üzerinde en hızlı rüzgarların estiği gezegendir. Güneş çevresindeki dönüşünü yaklaşık 29 yılda tamamlar. Yer çekimi dünya ile hemen hemen aynıdır.
Güneş’e yakınlık bakımından yedinci sıradaki gezegendir. Büyüklük olarak üçüncü büyük gezegendir. Yörüngesinde, yuvarlanan bir varil gibi dönerek ilerler. Küçük bir çekirdeği ve kalın bir atmosferi vardır. Yüzeyi buz tabakasıyla kaplıdır. Buz devi, olarak da adlandırılmaktadır. Etrafında kaya parçacıklarından oluşan 11 halka vardır. Atmosferinin zehirli gazlardan meydana geldiği düşünülmektedir. Uranüs’ün 27 uydusu vardır. Güneş çevresinde 84 yılda dönerken, kendi ekseninde 11 saatte dönmektedir.
NEPTÜN
Güneş’e yakınlık bakımından sekizinci sıradaki gezegendir. Güneş Sistemi’nin en uzak gezegenidir. Neptün, deneysel gözlemlerden önce matematiksel tahminlerle bulunan ilk ve tek gezegendir. Neptün'ün yapısı Uranüs'e çok benzediğinden Uranüs’ün ikizi olarak da bilinir. 13 uydusu vardır. Güneş Sistemi'ndeki en soğuk yerlerdendir. Neptün'ün atmosferi hareketlidir ve hava olayları ile dikkat çekmektedir. Galileo, ilk kez gözlemlemesine rağmen onu bir yıldız olarak değerlendirmiştir.
