Fonksiyonel Gıdalar; Karotenoidler, Tokoferoller

Fonksiyonel Gıdalar; Karotenoidler, Tokoferoller

GİRİŞ

• Karotenoidler Karotenoidler, fotosentetik mikroorganizmaların ya da bitkilerin metabolizması için temel rol oynayan kısımları tarafından sentezlenen, açık sarıdan koyu kırmızıya varan farklı tonlarda renk oluşumundan sorumlu olan maddelerdir. Karotenoidler fotosentezde rol oynarlar ve bitkiyi ışıktan korumaktadır. Karotenoidler klorofil içeren tüm bitki dokularının hepsinde ışık enerjisini depolayan ikincil bitki pigmentleridir.

• Karotenoidler renk pigmentleri içinde en yaygın bulunan, oldukça önemli bir pigmenttir; hemen hemen tüm yüksek bitkilerde, pek çok mikroorganizmada, kırmızı ve yeşil alglerde, fotosentetik bakterilerde, mantarlarda ve hayvanlar aleminin bütün familyalarında değişik miktarlarda bulunur.

• Doğal kaynaklardan tanımlanmış yaklaşık 600 karotenoid mevcuttur.
• Karotenoidler hayvanlar tarafından sentezlenememektedir.

• Klorofille birlikte fotosentez yapabilen organizmlarda yaygın olarak bulunur ve hayvanlarda depolanan tüm karotenoidler için kaynak oluşturur.

• Sağlık açısından birçok önemli fonksiyonu bulunan karotenoidlerin başlıca fonksiyonları A vitamininin ön maddesi olmasıdır. Karotenoidlerin A vitamini ön maddesi olmasının yanında, bitkilerdeki fonksiyonlarıyla yakından ilgili bazı özel fonksiyonlarının memelilerin dokularında da etkili olduğu düşünülmektedir. Konjuge yapıda reaktif çift bağ içermeleri, bu pigmentlere serbest radikallere etki eden antioksidan özelliği kazandırmaktadır.

Antioksidan Etki

• Karotenoidler, moleküler yapılarında bulunan konjuge çift bağ sayesinde antioksidan özellik göstererek, serbest radikal reaksiyonlarının oluşmasını önler.

• Serbest radikal reaksiyonları başlangıçta, hücre membranında bulunan doymamış yağlarda ortaya çıkar ve zincirleme reaksiyonlar sonucunda lipit peroksidasyonu ve sonrasında hücre membranı, enzim ve nükleik asit yapılarında bozulmalar olur.

• İnvivo ve invitro çalışmalarla karotenoid grubu maddeler içerisinde özellikle beta-karotenin lipit membranların peroksidasyonunu, düşük dansiteli lipoproteinlerin ve karaciğer yağlarının oksidasyonunu önlediği saptanmıştır.

Karotenoidlerin Sağlık Üzerine Etkileri

• Provitamin A karotenoidleri; sağlıklı epitel hücre farklılaşmasını sağlamakta, üreme ve görme fonksiyonlarını düzenlemektedir.

• Karotenoidlerin aktif oksijeni kullanarak lens lipitlerinin oksidasyonunu önledigi, göz retinasında bulunan lutein ve zeaksantin, gözü serbest radikallerin ve ışığın zararlı etkilerinden koruyarak, katarakt ve yaşa bağlı makula bozuklukları gibi göz hastalıklarının oluşumunu engellemektedir.

• Karotenoidler düşük yoğunluklu lipoproteinler (LDL) üzerinde taşındığından, LDL’yi oksidasyondan korumak suretiyle kalp-damar hastalıklarının oluşma riskini azaltmaktadır.

• Domates suyu tüketiminin sağlıklı insanlarda serum likopen düzeyinde artışa, tip II diyabetlilerde LDL oksidasyonunda azalmaya sebze ve meyve tüketiminin ise dolaşımdaki β-karoten ve α-tokoferol düzeylerinde artışla beraber yüksek tansiyon hastalarında kan nitrik oksitiyle ilişkili üre nitritinde azalmaya neden olduğu bildirilmektedir.
• 
  

Karotenodiler ve Kaynakları