Azərbaycan İdmanında Tarixi Yolculuq: İnkişaf və Uğurlar

Azərbaycanda idman, Azərbaycan mədəniyyətində vacib bir rola malikdir.
2022-ci ildə dünya ölkələrinin qlobal idman reytinqində Azərbaycan dərhal 43 pillə yüksələrək 162 xalla 46-cı yeri tutdu. Həmçinin, Avropada Respublika 26-cı yerdədir.
İdman növləri







Futbol
Azərbaycanda futbolun əsasları 1905-ci ildə qoyulmuşdur. Bu ilk klublar əsasən Bakının neft sənayesini təmsil edirdilər. İlk rəsmi çempionat Bakıda 1911-ci ildə keçirilib, qalib isə İngiltərə Neft Şirkətinin "Britaniya Klubu" komandası olub. 1912-ci ildə "Bakı" komandası Tbilisidə "Sokol" komandasına qarşı ilk beynəlxalq oyununu keçirib və qalib gəlib. 1914-cü ildə Azərbaycanda Futbol İttifaqı yaradılmışdır. İttifaq rəsmi şəhər birinciliklərini və digər yarışların təşkili, keçirilməsini öz üzərinə götürmüşdür.


1927-ci ildə Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasında Azərbaycan ilk yoldaşlıq oyununu Gürcüstan və Ermənistana qarşı keçirmişdir. Azərbaycanın futbol yığması özünün ilk yoldaşlıq oyunlarını 1929-cu ildə Tehranda İran yığmasına qarşı keçirib və üç böyük qələbə qazanıb.


Azərbaycan futbolunun "qızıl dövrü" 1960-cı illər sayılır. Məhz bu dövrdə Azərbaycandan Anatoli Banişevski və Ələkbər Məmmədov kimi futbolçular çıxmış, futbol hakimi Tofiq Bəhramov isə 1966-cı ildə İngiltərədə keçirilən dünya çempionatının finalında İngiltərə komandasının lehinə verdiyi obyektiv qərar Uembli stadionuna toplaşmış 98000 tamaşaçının yaddaşına həkk olmuş və dünya futbol tarixinə qızıl hərflərlə yazılmışdı. SSRİ milli futbol komandasının tərkibində çıxış edən digər futbolçulardan Kazbek Tuayev, Nikolay Smolnikov, Vitali Şevçenko və İqor Ponomaryovu qeyd etmək olar.



Azərbaycan SSRİ-nin tərkibindən çıxmasından sonra, 1992-cı ildə ölkədə Azərbaycan Futbol Federasiyaları Assosiasiyası (AFFA) yaranmışdır. AFFA 1994-cü ildə UEFA və FİFA-ya qəbul edildi. Həmin andan futbol üzrə Azərbaycan milli futbol komandası 1996-cı il Avropa çempionatının seçmə oyunlarında iştirak etməyə başlayıb.


Ölkənin uğurlu futbolçularından Asim Xudiyev, Aslan Kərimov, Bədavi Hüseynov, Branimir Subaşiç, Dimitri Nəzərov, Elbrus Abbasov, Elvin Məmmədov, Elvin Yunuszadə, Emin Ağayev, Əfran İsmayılov, İsgəndər Cavadov, Fərrux İsmayılov, Kamran Ağayev, Qara Qarayev, Qurban Qurbanov, Mahir Emreli, Mahir Şükürov, Mahmud Qurbanov, Maksim Medvedev, Maşalla Əhmədov, Nazim Süleymanov, Rahid Əmirquliyev, Ramil Şeydayev, Rauf Əliyev, Rəşad Sadıqov, Rəşid Özbəyov, Riçard Almeyda, Rüfət Dadaşov, Sergey Kramarenko, Səməd Qurbanov, Səmədağa Şıxlarov, Tərlan Əhmədov, Vaqif Cavadov, Vəli Qasımov, Vidadi Rzayev, Vüqar Nadirov və Zaur Tağızadəni qeyd etmək olar.



Voleybol
Azərbaycanda voleybolun başlanğıcı 1926-cı ilə təsadüf edir. Moskvanın İnqilab və Kamera teatrlarının artistləri 1926-cı ildə Bakıda ilk voleybol oyununu keçiriblər. Həmin il də Azərbaycan voleybolunun yaranma tarixi kimi qəbul edilir. İlk voleybol bölməsini isə bədən tərbiyəsi təlimatçısı Nikolay Arunovun rəhbərliyi altında dəmiryol işçiləri yaradıb. Sonradan neftçilər və tələbələr də onlara qoşulublar. Bu yolla da "Qornyak", "Dinamo", "Kommunalnik" kimi komandalar formalaşmağa başlayıb. 1932-ci ildə isə ilk Bakı çempionatı təşkil olunub və həmin yarışın ən güclüsü adını dəmiryolçular qazanıblar. 1935-ci il martın 12-dən 17-dək keçirilən 3-cü SSRİ çempionatı Azərbaycanda təşkil olunub. Paytaxt Bakının "Dinamo" İdman Zalında 12 kişi və 12 qadın komandası gücünü yoxlayıb.


Azərbaycan Respublikası 1992-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra beynəlxalq miqyaslı yarışlarda öz milli komandası ilə çıxış etməyə başladı. 1992-ci ildə yaranan Azərbaycan Voleybol Federasiyası elə həmin ildən etibarən Beynəlxalq Voleybol Federasiyası və FİVA, 2005-ci ildə isə Şərqi Avropa Voleybol Zonal Assosiasiyasına (EEVZA) daxil olmuşdur.
Ölkənin uğurlu voleybolçularından Alla Həsənova, Ayşən Əbdüləzimova, Faiq Qarayev, Feliks Məmmədov, Gülşən Kərimova, İnessa Qorxmaz, İnna Rıskal, Kseniya Poznyak, Nataliya Məmmədova, Natəvan Qasımova, Oksana Kiselyova, Oksana Kurt, Polina Rəhimova, Yana Matiasovska-Ağayeva, Yelena Arifova, Yelena Parxomenko, Yelena Şabovta, Yelizaveta Səmədova və Valeriya Məmmədovanı qeyd etmək olar.



Həndbol
Azərbaycanda həndbolun inkişafına ilk dəfə 1926-1928-ci illərdə cəhd edilsə də, ölkədə həndbolun yaranması və inkişafı haqqında ilk məlumat 1955-ci ilə təsadüf edir. Azərbaycanın ilk hərbi həndbol komandasının banisi V.Çernoqortsev həmin il Leninqradda təhsil aldıqdan sonra Bakıya qayıdaraq seminar təşkil edir və yeni oyun haqqında məlumat verir.




Fərdi idman növləri
Şahmat
Azərbaycanda geniş yayılmış idman növlərindən biri olan şahmat zəngin tarixi ənənələri ilə xalqımızın mədəniyyətində özünəməxsus yer tutur. 1970-ci illərindən etibarən Azərbaycanda şahmata böyük diqqət göstərilmiş, şəhər və rayonlarda şahmat məktəbləri və klubları açılmışdır. Şahmat sahəsində əldə edilən nailiyyətlər, dünya və Avropa çempionatlarında, beynəlxalq turnirlərdə qazanılan qələbələr respublikada şahmata göstərilən marağı daha da artırmışdır.
Şahmat üzrə Milli Komandaların Avropa çempionatında kişilərdən ibarət Azərbaycan milli komandası 3 qat Avropa çempionu, qadınlardan ibarət Azərbaycan milli komandası iki dəfə bürünc medal qazanıb.

Ölkənin uğurlu şahmatçılarından Abdulla Qədimbəyli, Ayan Allahverdiyeva, Aydan Höccətova, Aydın Hüseynov, Aydın Süleymanlı, Aynur Sofiyeva, Azər Mirzəyev, Elmar Məhərrəmov, Eltac Səfərli, Faiq Həsənov, Fərid Abbasov, Firuzə Vəlixanlı, Gülnar Məmmədova, Günay Məmmədzadə, Gövhər Beydullayeva, Xanım Balacayeva, Xəyalə Abdulla, İlahə Qədimova, Qədir Hüseynov, Namiq Quliyev, Nərgiz Umudova, Nərmin Kazımova, Nicat Abasov, Nicat Məmmədov, Rauf Məmmədov, Rəşad Babayev, Sərxan Quliyev, Şəhriyar Məmmədyarov, Teymur Rəcəbov, Türkan Məmmədyarova, Ülvi Bacarani, Ülviyyə Fətəliyeva, Vasif Durarbəyli, Vüqar Əsədli, Vüqar Həşimov və Zeynəb Məmmədyarovanı qeyd etmək olar.


Azərbaycan Olimpiya Oyunlarında
Azərbaycan Olimpiya Hərəkatı tarixini ümumiyyətlə, şərti olaraq üç dövrə bölmək olar: Azərbaycan idmançılarının SSRİ yığma komandası tərkibində Olimpiya Oyunlarında iştirak etdiyi 1952-1988-ci illəri əhatə edən dövr, 1988-1992-ci illərdə oyunlara hazırlıq mərhələsini başa vuraraq, orada Müstəqil Dövlətlər Birliyinin yığma komandası tərkibində iştirak etdiyi dövr və Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi Beynəlxalq Olimpiya Hərəkatına qoşulduğu 1992-ci ildən sonrakı dövr.

Azərbaycan idmançıları SSRİ yığma komandasının tərkibində Olimpiya oyunlarının doqquzunda 46 idmançı ilə çıxış edərək 10 qızıl, 11 gümüş və 7 bürünc medal qazanmışlar. Sərbəst üsulla güləşçi Rəşid Məmmədbəyovun 1952 Yay Olimpiya Oyunlarında qazandığı gümüş medal Azərbaycan idmançılarının Olimpiya oyunlarında ilk uğuru kimi qiymətləndirilir. Sonrakı olimpiyadalarda sprinter məsafələrinə qaçan Yuri Konovalovun, müasir beşnövçü Viktor Mineyevin, voleybolçu İnna Rıskalın, hənbolçular Rəfiqə Şabanovanın və Lyüdmila Şubinanın, qılıncoynadan İlqar Məmmədovun, futbolçu İqor Ponomaryovun və başqalarının uğurlu çıxışları Azərbaycan idmanının nüfuzunu artırdı.

1992 Yay Olimpiya Oyunlarında Azərbaycan idmanı Müstəqil Dövlətlər Birliyinin yığma komandasında cəmi 5 nəfərlə təmsil olunsa da, Azərbaycan idmançılarından ikisi — cüdoçu Nazim Hüseynov və gimnast Valeri Belinki qızıl medal alaraq, Olimpiya çempionu adına layiq görüldülər.

1992-ci ildə Milli Olimpiya Komitəsinin yaradılması ilə ölkənin Olimpiya Hərəkatında yeni bir dövr başlayır. Artıq Azərbaycan müstəqil bir dövlət kimi Beynəlxalq Olimpiya Hərəkatına qoşularaq, öz idman potensialını tam nümayiş etdirmək imkanı əldə etdi. Azərbaycan ilk dəfə olaraq 1996 Yay Olimpiya Oyunlarında 23 nəfərdən ibarət öz milli Olimpiya komandası ilə müstəqil Azərbaycan Respublikasının üçrəngli bayrağı altında çıxış etdi. 197 ölkənin iştirak etdiyi bu oyunlarda Azərbaycan 61-ci yer tutdu. Sərbəst üsulla güləşçi Namiq Abdullayevin həmin yarışlarda qazandığı gümüş medal isə müstəqil Azərbaycan Respublikası idmanının ilk yüksək nəticəsi kimi qiymətlidir.
Qış idman növləri Azərbaycanın idman həyatında yalnız kiçik bir rol oynayır, çünki Azərbaycanda qış iqlimi qış idman növləri çox tətbiq edilməsi üçün kifayət qədər soyuq deyildir. Azərbaycan Qış Olimpiya Oyunlarında 1998-ci ildən daim iştirak etsə də, heç bir medal qazanmayıb.


Əlillik idmanı
İlk dəfə olaraq Azərbaycan Milli Paralimpiya Komitəsi 1996-cı ildə Atlantada keçirilən 5-ci Yay Paralimpiya Oyunlarında cəmi iki idman növü üzrə iki idmançı ilə iştirak etmişlər. Ölkənin uğurlu paraolimpiyalı idmançılarından cüdoçular İlham Zəkiyev, Afaq Sultanova, Bayram Mustafayev, Ramil Qasımov, Kərim Sərdarov, Rövşən Səfərov, Ramin İbrahimov və Tofiq Məmmədov, atletlər Zeynəddin Bilalov, Vüqar Qocayev, Nərmin Cəfərova, Tərlan Qurbanov, Vəliyev Ağabəy və digərləri olub. 2020-ci ildə İqor Fərəcəv dünya çempionu oldu.


Qeyri idman növləri
Dinamika idmanları
Dinamika idmanları (dəmirçilik, akrobatika, artistika qızıl dövrünün, əleyhinə hücum və müdafiə idmanları, yüngül idmanlar, xarici və daxili bloklar ilə əlaqədar müxtəlif idman növləri) müxtəlif xronometr nəticələri və təkmilləşdirmələri vəziyyətlə qarşılaşdığından, dinamik idmanların Azərbaycan idmanında ən müasir şöbələri və yerli xarakterini uğurla inkişaf etdirir. 2022-ci ildə hələ də yoxlamalara və idman müsabiqələrinə, müşahidəçilərin və idman jurnalistlərinin fikir və müzakirələrinə əsasən, bu idmanlarda ən yüksək səviyyədə yüksək səviyyəli zəmanətlər olacağı gözlənilir.

Son Azərbaycan idman yarışlarına dair ən son xəbərlərə və görsellərə çatmaq üçün Azərbaycan idman mətbuatını, resmi idman federasiyalarının veb saytlarını və sosial media platformalarını ziyarət edə bilərsiniz.

1. Azerisport.com: Bu sayt Azərbaycan idmanının hamısı ilə bağlı son xəbərləri təqdim edir. Həm də yerli və beynəlxalq yarışlarla bağlı məlumatlar verir.
2. Azerisport.com
3. Sportbox.az: Sportbox Azərbaycan idmanı ilə bağlı ən son xəbərləri, intervyuləri və yarışların nəticələrini təqdim edir.
4. Sportbox.az

Bu saytlar Azərbaycan idmançılarının iştirak etdiyi yarışlarla bağlı ən güncəl məlumatları sizə təqdim edəcəkdir.