HAYVAN SAHİBİNİN HUKUKİ VE CEZAİ SORUMLULUĞU

 
1-Hayvan Sahibinin Sorumluluğu

a. Hukuki Sorumluluğu

Yasa hayvan sahibi olanların veya hayvan bulunduran kişilerin hayvanlarını başkalarına zarar vermelerini önlemek adına düzenlemeler getirmiştir. Bu durum genelde evcil hayvan veya sermaye amacı ile çiftlik hayvan sahipleri bakımından getirilmiştir. Av, yaban veya vahşi ayvanları beseleyenler bakımından getirilmemiştir. Bu tür havanların beslenmesi zaten yasak olduğundan, bu hayvanın başkasına zarar vermesi nedeni ile oluşan zarardan kişinin şahsen sorumluluğuna gidilmelidir.

Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce yasaklı hayvanları evde besleyen ve satışını yapanlara yaklaşık toplam 550 bin liralık ceza verildi. Bakanlık "Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme" kapsamında, yasaklı bitki ve hayvanları evde bulunduranlara, satışını yapanlara karşı denetimde bulunmaktadır.

Hayvan Bulunduranın Kapsamı

Hayvan sahibinin sorumlu olması için o hayvanın maddi anlamda maliki olması zorunlu bir koşul değildir. Kanunda hayvan bulunduran “bir hayvanın bakımını ve yönetimini sürekli veya geçici olarak üstlenen kişi” olarak tanımlanmıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere, bir hayvanın bakımını sürekli ya da geçici olarak üstlenen kişi bu hayvanın bakımını üstlendiği zaman aralığında verdiği zarardan sorumlu tutulmuştur. Örneğin yoldan geçerken bir köpeği besleme o hayvanın bakımının üstlenildiği anlamına gelmemektedir. Bakımının üstlenilmesinden söz edebilmemiz için o hayvanın zilyetliğe alınarak bakımın yapılması gerekmektedir. Örneğin, yağmurdan üşüyen bir kediyi o gece eve alan kişi, kediyi sokağa bırakana kadar ki süre içerinde verdiği zarardan sorumludur.

Sorumluluğun Kapsamı

Hayvan Sahibinin sorumlulukları, kusursuz sorumluluk alt başlığı altında TBK’nun 67 ve 68 maddelerinde düzenlenmiştir.

Kanun gereğince, bir hayvanın bakımını ve yönetimini sürekli veya geçici olarak üstlenen kişi, hayvanın verdiği zararı gidermekle yükümlü olduğu açıkça belirtilmiştir. Görüldüğü üzere, kişinin bu zararın doğmasında kusurlu olmasa dahi doğan zarardan sorumlu olduğu aşikârdır. Kişinin bu zararın doğmasında kusuru olmasa dahi doğan zarardan sorumluluğu vardır. Bu sorumluluk kusur sorumluluğu değil sebep sorumluluğudur.

Hayvan bulunduran, zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse sorumluktan kurtulur. Yani hayvan bulunduran kurtuluş kanıtı getirebilir.

Tazminat Sorumluluğu

Bir hayvanın bakımını ve yönetimini üstlenen kişi, sahibi olduğu hayvanın başkasına zarar vermesini önleyecek tedbirleri almada gerekli özeni ve dikkati göstermek zorunda tutulmuştur.

Bilindiği gibi, hayvan bulunduranın sorumluluğu, özel bir sorumluluktur. Anılan madde hükmüne göre, hayvana dikkat, özen ve gözetim görevini üzerine alan ve ondan sürekli şekilde faydalanan kişi, hayvanı bulunduran sıfatıyla bu hayvanın sebebiyet vermiş olduğu zararları ödeme yükümlülüğü altındadır. BK.nun 67. maddesi gereğince hayvan bulunduranın sorumluluktan kurtulabilmesi; hayvanı, hal ve şartlara göre, gerekli bulunan özenle gözetmiş olduğunu ya da bu özen gösterilmiş olsaydı bile, zararın önlenemeyeceğini ispat etmesine bağlıdır.

Bu durumun ispat edilememesi halinde oluşan zararı tazmin etmek zorundadır. Bu zarar maddi bir zarar olabileceği gibi manevi bir zararda olabilir.

Sorumluluğun İstisnası

Hayvan bulunduran, bu zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse sorumlu olmaktan kurtulabilir. Yine kanunun devamında, hayvanın, bir başkası veya bir başkasına ait hayvan tarafından ürkütülmüş olunması halinde, hayvanı bulunduranın, bu kişilere rücu etme hakkı da bulunmaktadır.

Hayvan sahibinin sorumlu olması için hayvanın kendi bağımsız hareketiyle, içgüdüsüyle yaptığı bir hareket neticesinde, zarara sebep olması gerekmektedir. Ortaya çıkan zarar, eğer hayvanın yönetimi altında bulunduranın yanlış hareketinden meydana gelmişse, artık bu madde uygulama alanı bulmaz. Bu durumda kişinin kusur sorumluluğu devreye girdiğinden, kişi kusuru oranında sorumlu olacaktır.  

Ayrıca bu maddenin uygulanabilmesi için “üzerinde hâkimiyet bulunan hayvan” olması gerekir. Yani söz konusu hayvan o kişinin hâkimiyeti altında olmalıdır. Hayvanın maliki olması şart olmayıp, oluşan zarar sırasında hayvan o kişinin gözetimi altında ise sorumlu olmaktadır. Bu nedenle de ormandaki ayının, yılanın, kuşun veya kenenin vereceği zarar bu madde kapsamında ele alınmaz. Ancak bu hayvanlar kişi tarafından kasten şehir merkezine ya da eve getirilir ise oluşan zarardan da kişi kusuru oranında sorumlu olacaktır.

b. Cezai Sorumluluğu

TCK’nın üçüncü kısımda yer alan Topluma Karşı Suçların altı başlılığının 177. maddesinde yer alan “hayvanın tehlike yaratacak şekilde serbest bırakılması” maddesinde düzenlenmiştir. 

Bu maddeye göre, gözetimi altında bulunan hayvanı başkalarının hayatı veya sağlığı bakımından tehlikeli olabilecek şekilde serbest bırakan veya bunların kontrol altına alınmasında ihmal gösteren kişi, altı aya kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılacağı düzenlenmiştir.

2-Sahipli Hayvan Tarafından Saldırıya Ya da Zarara Uğrayan Kişinin Hakları

Kanunda bir kişinin hayvanı, başkasının taşınmazı üzerinde bir zarar verdiği takdirde, taşınmazın zilyedi, o hayvanı yakalayabilir, zararı giderilinceye kadar alıkoyabileceği; hatta durum ve koşullar haklı gösteriyorsa hayvanı diğer yollarla etkisiz hâle getirebileceği düzenlenmiştir.  

Bu durumda, taşınmazın zilyedi derhâl hayvan sahibine bilgi vermek ve sahibini bilmiyorsa, onun bulunması için gerekli girişimleri yapmak zorunda da tutulmuştur.

Eski Borçlar Kanunu 57. Maddesi ile;

Bir kimsenin hayvanı diğerinin taşınmazı (gayrimenkulü) üzerinde bir zarar yaptığı takdirde, taşınmazın sahibine o hayvanı zapt ve tazminata teminat olmak üzere hapis hakkı tanınmışken ve Yasa metninde; “Eğer hal ve maslahat icap ederse, taşınmaz sahibi o hayvanı öldürebilir” şeklinde düzenleme varken;

Yeni Borçlar Kanunu 68. Maddesi ile ; Yine taşınmaz sahibine o hayvanı yakalama ve teminat olarak alı koyma hakkı tanımıştır. Ancak artık öldürme değil, yasa metninde “hatta durum ve koşullar haklı gösteriyorsa hayvanı diğer yollarla etkisiz hâle getirebilir” şeklinde düzenleme getirilmiştir.

Bu düzenleme ile de hayvana şiddet durumunun önüne geçilmiştir. Ancak yine de söz konusu hayvanın taşınmaz sahibine ve taşınmazına geri dönüşü olmayan bir zarar vermediği takdirde, bu kişinin hayvanı etkisiz hale getirileceği hükmünün yerinde olmadığını düşünmekteyiz. Çünkü bazen bu düzenlemeye dayanılarak çok küçük olaylar karşısında bile hayvanlara şiddet uygulanmaktadır.