Blok Zinciri Teknolojisi Nedir?

Blok zinciri teknolojisi nedir?

Blok zinciri teknolojisi, bir işletme ağındaki şeffaf bilgi paylaşımına izin veren gelişmiş bir veritabanı mekanizmasıdır. Blok zinciri veritabanı, bir zincir üzerinde birbirine bağlı bloklarda verileri depolar. Ağda görüş birliği olmadan zinciri silemediğiniz veya değiştiremediğiniz için veriler kronolojik olarak tutarlıdır. Sonuç olarak siparişleri, ödemeleri, hesapları ve diğer işlemleri takip etmek için değiştirilemeyen bir kayıt defteri oluşturmak amacıyla blok zinciri teknolojisini kullanabilirsiniz. Sistemde, yetkisiz işlem girdilerini engelleyen ve bu işlemlerin ortak görüntülenmesinde tutarlılık oluşturan yerleşik mekanizmalar mevcuttur.

Blok zinciri neden önemlidir?

Geleneksel veritabanı teknolojileri, finansal işlemlerin kaydı açısından birçok zorluk içermektedir. Örneğin, bir gayrimenkul satışını düşünün. Para el değiştirdikten sonra gayrimenkulün mülkiyeti alıcıya aktarılır. Bireysel olarak hem alıcı hem de satıcı parasal işlemleri kaydedebilir fakat bu iki kaynağa da güvenilemez. Satıcı parayı almış olsa bile almadığını iddia edebilir, alıcı da benzer şekilde parayı ödememiş olsa bile ödediğini iddia edebilir.
Olası yasal sorunların önüne geçilebilmesi için güvenilen bir üçüncü tarafın işlemleri denetlemesi ve doğrulaması gerekir. Bu merkezi otoritenin varlığı, işlemi karmaşık hale getirmekle kalmayıp, aynı zamanda tek noktada toplanmış bir güvenlik zaafı ortaya çıkarmaktadır. Merkezi veritabanının güvenliği tehlikeye girerse her iki taraf da zarar görebilir.
Blok zinciri, işlemlerin kaydedilebileceği merkezi olmayan, kurcalamaya karşı dayanıklı bir sistem oluşturarak bu sorunları azaltmaktadır. Gayrimenkul satışı senaryosunda blok zinciri, alıcı ve satıcının her biri için bir defter oluşturur. Tüm işlemler her iki tarafça onaylanmalıdır ve her iki defterde de gerçek zamanlı bir şekilde otomatik olarak güncellenir. Geçmiş işlemlerdeki herhangi bir bozulma tüm defterin bozulmasına yol açar. Blok zinciri teknolojisinin bu özellikleri, bu teknolojinin çeşitli sektörlerde kullanılmasına ve Bitcoin gibi dijital para birimlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Blok zinciri farklı sektörlerde nasıl kullanılıyor?

Blok zinciri, çeşitli sektörler tarafından yenilikçi yollardan benimsenen yeni ortaya çıkmış bir teknolojidir. Aşağıdaki alt bölümlerde farklı sektörlerdeki bazı kullanım örnekleri açıklanmaktadır:

Enerji

Enerji şirketleri, eşler arası enerji ticareti platformları oluşturmak ve yenilenebilir enerjiye erişimi geliştirmek için blok zinciri teknolojisini kullanmaktadır. Örneğin, şu kullanım örneklerini düşünün:

• Blok zinciri tabanlı enerji şirketleri, bireyler arasında elektrik satışına yönelik bir ticaret platformu oluşturdu. Güneş panelleri bulunan ev sahipleri, güneşten elde ettikleri elektriğin fazla kısmını komşularına satmak için bu platformu kullanmaktadır. Bu süreç büyük ölçüde otomatik bir nitelik taşıyor: Akıllı sayaçlar işlemleri oluştururken, blok zinciri de bu işlemleri kaydediyor.
• Blok zinciri tabanlı kitlesel fonlama girişimleri sayesinde, kullanıcılar enerjiye erişimi kısıtlı topluluklarda güneş panellerine sponsorluk edebiliyor ve güneş panellerine sahip olabiliyor. Sponsorlar ayrıca güneş panelleri kurulduktan sonra bu topluluklar için kira alabilir.

Finans

Bankalar ve borsalar gibi geleneksel finans sistemleri çevrimiçi ödemeleri, hesapları ve borsa ticaretini yönetmek için blok zinciri hizmetlerini kullanmaktadır. Örneğin, Asya genelinde finansal ticaret hizmetleri sunan bir holding şirket olan Singapore Exchange Limited, daha verimli bir bankalar arası ödeme hesabı oluşturmak için blok zinciri teknolojisini kullanmaktadır. Şirket, blok zincirini kullanıma alarak birkaç bin finansal işlemin toplu olarak işlenmesi ve manuel olarak mutabakatının sağlanması gibi birçok zorlu görevi çözüme kavuşturdu.

Medya ve eğlence

Medya ve eğlence sektöründeki şirketler, telif hakkı verilerini yönetmek için blok zinciri teknolojisini kullanmaktadır. Telif hakkının doğrulanması, sanatçıların adil bir şekilde ödeme alabilmesi açısından kritik öneme sahiptir. Telif hakkı içeriği satışının veya devrinin kayıt altına alınması, birden fazla işlem gerektirmektedir. Sony Music Entertainment Japan, dijital hakların yönetimini daha verimli hale getirmek için blok zinciri hizmetlerini kullanmaktadır. Şirket, telif haklarının işlenmesinde üretkenliği artırmak ve maliyetleri düşürmek için blok zinciri stratejisini başarıyla kullanıyor.

Perakende

Perakende şirketleri, tedarikçiler ve alıcılar arasındaki mal hareketlerini takip etmek için blok zincirini kullanmaktadır. Örneğin, Amazon perakende operasyonları, platformda satılan tüm malların orijinal ürün olduğunu doğrulamak amacıyla blok zinciri teknolojisini kullanan bir dağıtılmış defter teknolojisi sistemi için patent başvurusunda bulunmuştur. Amazon satıcıları; üreticiler, kargo firmaları, distribütörler, son kullanıcılar ve ikincil kullanıcıların bir sertifika otoritesine kayıt yaptırdıktan sonra deftere olay eklemesine izin vererek global tedarik zincirlerinin haritasını çıkarabilir. 

Blok zinciri teknolojisinin özellikleri nelerdir?

Blok zinciri teknolojisi aşağıdaki ana özelliklere sahiptir:

Merkeziyetsizlik

Blok zincirinde merkeziyetsizlik, kontrol ve karar verme yetkilerinin merkezi bir tüzel kişiden (birey, kuruluş veya grup) dağıtılmış bir ağa devredilmesini içerir. Merkezi olmayan blok zinciri ağları, katılımcılar arasındaki güven ihtiyacını azaltmak için şeffaflık ilkesini kullanır. Bu ağlar, katılımcıları ağın işlevselliğini azaltacak şekilde birbiri üzerinde yetki veya kontrol uygulamaktan caydırır.

Değişmezlik

Değişmezlik bir şeyin değiştirilemeyeceği veya tahrif edilemeyeceği anlamına gelir. Bir kişi bir işlemi paylaşılan deftere kaydettikten sonra işlem hiçbir katılımcı tarafından tahrif edilemez. Bir işlem kaydı hata içeriyorsa hatayı tersine çevirmek için yeni bir işlem eklemeniz gerekir ve her iki işlemde ağda görünür olur.

Oy birliği

Bir blok zinciri sistemi, işlemlerin kaydedilmesiyle ilgili olarak katılımcıların onayına ilişkin kuralları belirler. Yeni işlemleri yalnızca ağdaki katılımcıların çoğunluğu onay verdikten sonra kaydedebilirsiniz.

Blok zinciri teknolojisinin kilit bileşenleri nelerdir?

Blok zinciri mimarisi aşağıdaki ana bileşenleri içerir:
Dağıtılmış defter
Dağıtılmış defter, blok zinciri ağında işlemleri kaydetmek için kullanılan paylaşılan veritabanıdır. Bu yönü itibariyle, örneğin, bir ekipteki herkesin düzenleyebileceği paylaşılan bir dosyayı andırır. Çoğu paylaşılan metin düzenleyicisinde, düzenleme haklarına sahip herkes tüm dosyayı silebilir. Ancak, dağıtılmış defter teknolojileri kimlerin düzenleme yapabileceği ve düzenlemelerin nasıl yapılabileceği konusunda katı kurallar içerir. Girişler kaydedildikten sonra silinemez.

Akıllı sözleşmeler

Şirketler, iş sözleşmelerini yardımcı bir üçüncü tarafa ihtiyaç duymadan kendi kendine yönetmek için akıllı sözleşmeleri kullanmaktadır. Akıllı sözleşmeler, önceden belirlenmiş koşullar karşılandığında otomatik olarak yürütülen ve blok zinciri sisteminde saklanan programlardır. İşlemlerin güvenli bir şekilde tamamlanabilmesi için "if-then" denetimlerini çalıştırırlar. Örneğin, bir lojistik şirketi mallar limana ulaştıktan sonra otomatik olarak ödeme yapan bir akıllı sözleşme kullanabilir.

Ortak anahtarla şifreleme

Ortak anahtarla şifreleme, blok zinciri ağındaki katılımcıları benzersiz olarak tanımlayan bir güvenlik özelliğidir. Bu mekanizma, ağ üyeleri için iki anahtar kümesi oluşturur. Anahtarlardan biri, ağdaki herkesin beraber kullandığı bir ortak anahtardır. Diğer anahtar ise her üye için benzersiz olan bir özel anahtardır. Özel ve ortak anahtarlar, defterdeki verilerin kilidini açmak için birlikte çalışır. 
Örneğin, John ve Jill'in ağa üye olduğunu varsayalım. John kendi özel anahtarıyla şifrelenmiş bir işlemi kaydetmiştir. Jill ise kendi ortak anahtarıyla bu işlemin şifresini çözebilmektedir. Jill böylece bu işlemin John tarafından yapıldığından emin olur. John'un özel anahtarı tahrif edilmiş olsaydı Jill'in ortak anahtarı çalışmazdı.

Blok zinciri nasıl çalışır?

Altta yatan blok zinciri mekanizmaları karmaşık bir yapıya sahip olsa da aşağıdaki adımlarda sürece kısa bir genel bakış sunulmaktadır. Blok zinciri yazılımı bu adımların çoğunu otomatik hale getirebilir:

1. Adım - İşlemin kaydedilmesi

Bir blok zinciri işlemi, fiziksel veya dijital varlıkların blok zinciri ağındaki bir taraftan diğerine devredilerek el değiştirmesini gösterir. Bu işlem bir veri bloğu olarak kaydedilir ve aşağıdaki gibi ayrıntılar içerebilir:

• İşlemde kimler yer almaktadır?
• İşlem sırasında ne oldu?
• İşlem ne zaman gerçekleşti?
• İşlem nerede gerçekleşti?
• İşlem neden gerçekleşti?
• Varlığın ne kadarı el değiştirdi?
• İşlem sırasında kaç ön koşul karşılandı?

2. Adım - Oy birliğinin sağlanması

Dağıtılmış blok zinciri ağındaki katılımcıların çoğu, kaydedilen işlemin geçerli olduğunu kabul etmelidir. Kabul kuralları, ağın türüne bağlı olarak değişkenlik gösterebilir fakat genellikle ağ kurulurken belirlenir.

3. Adım - Blokların bağlanması

Katılımcılar oy birliğine ulaştıktan sonra blok zincirindeki işlemler, bir defterin sayfalarına eş değer nitelik taşıyan bloklara yazılır. İşlemlerle birlikte, yeni bloğun sonuna bir şifreleme karması eklenir. Karma, blokları birbirine bağlayan bir zincir görevi görür. Bloğun içeriği bilinçli olarak veya yanlışlıkla değiştirilirse karma değeri değişir. Bu değişiklik, verilerin kurcalandığını saptamada yararlanılabilecek bir yol sağlar. 
Böylece bloklar ve zincirler güvenli bir şekilde birbirine bağlanır ve düzenlenemez. Her ek blok, önceki bloğun ve dolayısıyla tüm blok zincirinin doğrulanma kuvvetini artırır. Bu süreç ahşap blokları üst üste dizerek bir kule inşa etmeye benzer. Blokları yalnızca en üste koyabilirsiniz ve kulenin ortasındaki bir bloğu çıkarırsanız tüm kule devrilir..

4. Adım - Defterin paylaşılması

Sistem, merkezi defterin en son kopyasını tüm katılımcılara dağıtır.

Blok zinciri ağlarının türleri nelerdir?

Blok zincirinde dört ana tür merkezi olmayan veya dağıtılmış ağ bulunur:

Ortak blok zinciri ağları

Ortak blok zinciri ağları, izinsiz ağlardır ve herkesin katılmasına izin verir. Blok zincirinin tüm üyeleri blok zincirini okuma, düzenleme ve doğrulama konusunda eşit haklara sahiptir. Ortak blok zinciri ağları esasen Bitcoin, Ethereum ve Litecoin gibi kripto para birimlerinin ticaretinde ve madenciliğinde kullanılmaktadır. 

Özel blok zinciri ağları

Yönetilen blok zincirleri olarak da anılan özel blok zincirleri tek bir kuruluş tarafından kontrol edilir. Kimlerin üye olabileceğine ve üyelerin ağda hangi haklara sahip olacağına bu otorite karar verir. Özel blok zincirleri erişim kısıtlamaları içermeleri nedeniyle yalnızca kısmen merkezi olmayan bir yapıya sahiptir. İşletmelere yönelik bir dijital para birimi takas ağı olan Ripple, bir özel blok zinciri örneğidir.

Hibrit blok zinciri ağları

Hibrit blok zincirleri hem özel hem de ortak ağların bazı özelliklerini bir arada barındırır. Şirketler bir ortak sistemin yanı sıra özel, izin tabanlı sistemler kurabilir. Böylece, blok zincirinde saklanan belirli verilere erişimi kontrol ederken, verinin geri kalan kısmını ortak tutarlar. Ortak sistem üyelerinin özel işlemlerin tamamlanıp tamamlanmadığını kontrol etmesine izin vermek için akıllı sözleşmeleri kullanırlar. Örneğin, hibrit blok zincirleri dijital para birimine ortak erişim izni verirken, bankaya ait olan para birimini özel tutabilir.

Konsorsiyum blok zinciri ağları

Konsorsiyum blok zinciri ağları bir grup kuruluş tarafından yönetilir. Önceden seçilen kuruluşlar, blok zincirinin devamlılığını sağlama ve veri erişim haklarını belirleme konusunda sorumluluğu paylaşır. Birçok kuruluşun ortak hedefe sahip olduğu ve sorumluluk paylaşımından faydalanabileceği sektörlerde genellikle konsorsiyum blok zinciri ağları tercih edilmektedir. Örneğin, Global Shipping Business Network Consortium, sevkiyat sektörünü dijitalleştirmeyi ve denizcilik sektöründeki kuruluşlar arasında iş birliğini artırmayı hedefleyen kâr amacı gütmeyen bir blok zinciri konsorsiyumudur.