KÖTÜ PARA İYİ PARAYI KOVAR
"Kötü para iyi parayı kovar" ilkesi Gresham Kanunu, olarak bilinen bir ekonomik yasadır. Bu ilke, adını 16. yüzyılda İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth'in mali danışmanı Sir Thomas Gresham'dan alır. Gresham Kanunu, özellikle iki farklı para birimi ya da para türünün aynı nominal değerde dolaşımda olduğu durumlarda geçerlidir.
Eğer bir para birimi ya da madeni para, içsel değeri (örneğin, içerdiği değerli metal miktarı) açısından diğerinden daha değerliyse, insanlar daha değerli olan parayı saklayarak ya da biriktirerek, daha değersiz olanı harcamayı tercih ederler.
Bu durumun nedeni, insanların doğal olarak daha değerli olan parayı korumak istemeleri ve günlük alışverişlerde daha az değerli olan parayı kullanmayı tercih etmeleridir. Sonuç olarak, "kötü para" yani değeri daha düşük olan para piyasada daha yaygın hale gelirken, "iyi para" yani değeri daha yüksek olan para piyasadan çekilir.
Gresham Kanunu'nu örneklerle ele alalım:
Bir ülkede hem yerel para birimi hem de daha istikrarlı bir yabancı para birimi dolaşıyor olsun. Örneğin, bazı ülkelerde resmi para birimiyle birlikte Amerikan Doları da yaygın olarak kullanılır. Yerel para birimi yüksek enflasyon nedeniyle hızla değer kaybederken, dolar daha istikrarlıdır. Bu durumda insanlar, dolarlarını biriktirip saklayarak günlük işlemler için yerel para birimini kullanırlar. Yani, "kötü" yerel para birimi dolaşımda kalırken, "iyi" olan dolar dolaşımdan çekilir.
Bir ülkede altın ve gümüş para aynı nominal değerde kullanılabilir. Diyelim ki, 20. yüzyılın başında bir ülkede altın paralar ve gümüş paralar aynı nominal değerde dolaşıyor. Ancak, altın paranın gerçek değeri gümüşten daha yüksek. İnsanlar, aynı miktarda mal almak için altın para yerine gümüş parayı kullanmayı tercih ederler. Altın paraları saklarlar veya yurt dışına çıkarırlar, çünkü altın daha değerlidir. Sonuç olarak, piyasada gümüş para (kötü para) kalır, altın para (iyi para) ise dolaşımdan çekilir.
Türkiye Örneği
1990'lı yıllarda Türkiye’de yüksek enflasyon nedeniyle Türk Lirası hızla değer kaybediyordu. İnsanlar birikimlerini korumak için döviz (özellikle ABD Doları) satın alıyor ve saklıyordu. Günlük işlemler içinse hızla değer kaybeden Türk Lirası kullanılıyordu. Bu da, Gresham Kanunu'nun bir örneğidir; değeri düşük olan TL piyasada kalırken, değeri yüksek olan döviz dolaşımdan çekiliyordu.
Roma İmparatorluğu Örneği
Roma İmparatorluğu'nda, İmparator Nero döneminde, devlet harcamalarını karşılayabilmek için altın ve gümüş paraların içeriğindeki değerli metal oranı düşürüldü. Sonuç olarak, düşük kaliteli bu yeni paralar (kötü para) piyasada dolaşırken, halk, eski yüksek kaliteli paraları (iyi para) saklamayı tercih etti. Böylece, düşük kaliteli paralar piyasada daha fazla görülmeye başladı.
Gresham yasası kripto paralara nasıl uygulanır?
Gresham Yasası, kripto paralar için de geçerli olabilir, ancak dijital varlıkların doğası gereği bu durum biraz daha karmaşık hale gelir. Kripto paralara Gresham Yasası'nın nasıl uygulanabileceğini birkaç açıdan ele alalım:
Stablecoinler ve Değişken Değerli Kripto Paralar:
Kripto dünyasında, stablecoinler (değeri genellikle bir fiat para birimine bağlı olan dijital varlıklar, örneğin USDT veya USDC) ve değişken değerli kripto paralar (örneğin Bitcoin veya Ethereum) bulunur. Stablecoinler, değeri sabit olduğu için günlük işlemler ve transferler için daha uygun olabilir. Diğer yandan, Bitcoin gibi kripto paralar, değerinin artma potansiyeli nedeniyle saklanmak üzere tercih edilebilir.
Bu durumda, insanlar değişken değerli kripto paraları biriktirip stablecoinleri işlem yaparken kullanabilir. Bu, Gresham Yasası'nın kripto paralara uygulanabileceği bir senaryo yaratır: Daha az volatil olan stablecoinler (kötü para) işlem yapmak için kullanılırken, potansiyel olarak daha değerli olan değişken kripto paralar (iyi para) saklanır.
Regülasyonlar ve Farklı Kripto Paralar:
Bazı ülkelerde, devletler veya regülatörler belirli kripto paraların kullanımını sınırlayabilir veya yasaklayabilir. Örneğin, hükümetler daha merkezi olmayan veya gizlilik odaklı kripto paraları (örneğin Monero gibi) yasaklayabilir ve sadece belirli, daha izlenebilir veya devlet destekli dijital paraları kullanımda bırakabilir. Bu durumda, insanlar yasadışı veya regüle edilmeyen paraları saklayabilirken, izin verilen veya devlet destekli kripto paralar piyasada dolaşmaya devam eder.
Farklı Blockchain Ağları:
Gresham Yasası, farklı blockchain ağlarının kullanımı için de uygulanabilir. Örneğin, işlem ücretleri yüksek olan bir blockchain ağına (örneğin Ethereum) kıyasla işlem ücretleri düşük olan başka bir ağı (örneğin Binance Smart Chain) günlük işlemler için kullanmak daha cazip olabilir. Bu durumda, "kötü para" (daha düşük ücretli ağ tokenleri) işlemler için kullanılırken, "iyi para" (yüksek ücretli ağ tokenleri) saklanabilir veya sadece özel durumlar için kullanılabilir.
Token Değerleri ve Protokol Yükseltmeleri:
Kripto dünyasında, bir projenin eski tokeni ile yeni versiyonu arasında bir değer farkı olabilir. Eski tokenler (daha az değerli) işlem için kullanılırken, yeni tokenler (daha değerli) saklanabilir. Bu da Gresham Yasası'nın kripto paralara uygulanmasının bir başka örneği olabilir.
Kripto para yatırımcıları, yüksek risk ve getiri beklentisi olan paraları saklayıp, düşük riskli ve daha az volatil kripto paraları günlük işlemler için kullanabilirler. Bu da, "kötü para" olarak kabul edilen düşük riskli tokenlerin piyasa dolaşımında kalmasını, "iyi para" olarak kabul edilen yüksek riskli ve potansiyel getiriye sahip paraların ise saklanmasını sağlar.
Bu senaryolar, Gresham Yasası'nın kripto paralar dünyasında nasıl geçerli olabileceğini gösterir. Ancak, kripto paraların merkezi olmayan doğası, bu yasayı geleneksel anlamda uygulamayı biraz daha zorlaştırabilir.
