Kuruluşundan Rusya'nın işgaline kadar Azerbaycan Şeki Hanlığı

GİRİŞ
Şeki Azerbaycan’ın en eski şehirlerinden biridir. Orta asırlara dair kaynaklarda onun adı Şeke, Şeki, Şaka, Şakki, Şakke, Şakkan, Şekkin gibi çeşitli isimlerde kullanılmıştır. Bu arazi Gürcü kaynaklarında Şekha, Arap kaynaklarında Şakkay, Ermeni kaynaklarında ise Şakhe olarak geçmektedir.



Herodota göre Şeki şehri M.Ö. VII. yüzyılda, yani bundan yaklaşık 2700 yıl önce Karadeniz’in kuzey kıyılarından Derbent yoluyla Güney Kafkasya, oradan da Küçük Asya’ya hareket eden Skifler tarafından kurulmuştur. Strabon Skifleri Saklar olarak adlandırmış, Sakların Kafkasya’da en iyi toprakları ele geçirdiklerini ve bu toprakları kendi isimlerine uygun olarak Sakasena şeklinde adlandırdıklarını belirtmiştir. Bundan başka Rus yazarı Trever’in Alban Devleti’ni kuran kabilelerden bahsederken Sakasena’nın da ismini yazmış ve bu kabilenin şimdiki Şeki’nin arazisinde olduğunu söylemiştir.

Yukarıda yazılanlardan da göründüğü üzere Şeki, ismini M.Ö. VII. yüzyılda Azerbaycan topraklarına gelen ilk Türk kabilesi olarak bilinen Saklar’dan almıştır. İslam tarihçisi Belazuri, IX. asırda bu araziyi Şakkan ve şehri ise Şake olarak zikretmiştir. Bu da göstermektedir ki, Araplar devrinde bu topraklar Şakkan olarak da bilinmiştir. Göründüğü gibi önceleri Şakkan olarak anılan bu topraklar uzun yıllar sonra şimdiki “Şeki” ismiyle günümüze gelmiştir.

Başka bir rivayete göre ise Şeki adının, Güney Kafkasya’nın Araplar tarafından ele geçirilmesinden sonra burada yaşayan “şeyh”ten geldiği ve zamanla “Şeki” biçimine dönüştüğü belirtilmektedir.

Güney Kafkasya’nın doğu kesimlerinde yer alan Şeki Hanlığı, Kafkas dağlarının bir parçasını oluşturan Salavat dağının güney eteklerinde ve deniz seviyesinden 700 m. yükseklikte kurulmuştur. Hanlık verimli topraklara, bol suya ve zengin ormanlara sahiptir. Şeki Hanlığı Salavat dağından Kür Nehrine kadar uzanan geniş bir arazi üzerinde yerleşmiştir. Büyük Kafkas sıra dağlarının eteklerinde kurulan Şeki Hanlığı’nın XVIII. yüzyıldaki sınırları, kuzey batıda Derbent Hanlığı ve İlusu Sultanlığı, kuzeydoğuda Kuba Hanlığı, doğuda Şamahı Hanlığı, batıda Gürcistan ve güneyde Karabağ Hanlığı olarak bilinmektedir. Kutkaşen, Ereş ve Kabele sultanlıkları da Şeki Hanlığı’na tabi idi. Şeki Hanlığı’nın merkezi şehri Şeki olmuştur. Bundan başka Şeki Hanlığı’nın İpek Yolu’nun kuzey merkezinde kurulmuş olması Şeki şehrini büyük bir ticaret merkezine dönüştürmüştür.