Kitabi Dede Korkut
Kitabi-Dede Korkut bir önsöz ve 12 kıtadan oluşan bir destandır. Bir takım bilim adamlarının görüşüne göre bu destanlar esas olarak 10-11. yüzyıllarda Azerbaycan'da meydana gelen olaylarla ilgilidir. Aynı zamanda "Oğuzname" adı verilen bu destanların, diğer birçok milletlerdeki destan, masal ve efsane şeklinde yaşayan kolları ile karşılaştırıldığında, bunların Azerbaycan'da Azerbaycanlılar tarafından yaratıldığı anlaşılmaktadır.
Kitabi-Dede Korgut'un el yazması nüshası Dresden kütüphanesinde bulunmaktadır. Bu nüshaya ilişkin ilk bilgi 19. yüzyılın başlarında verilmiştir. Geçtiğimiz yıllarda bu eserin ikinci bir nüshası Vatikan'da bulundu. İtalyan bilim adamı Ettope Rossi tarafından 1952'de yayınlanan bu nüsha, 12 uzunluktaki destanın 6 uzunluğunu içermektedir. "Kitabi-Dede Korkut" dilimizin, edebiyatımızın, destanların yaratılışının ve genel olarak kültürümüzün tarihini öğrenmek açısından büyük önem taşımaktadır.
1- Dirsa han oğlu Bugaj han çocuğu
2- Salur Gazanın evinin yağmalandığı yükseklik
3- Baybara oğlu Bamsi Beyrak'ın boyu
4- Gazan Bey oğlu Uruz Bey'in esir kaldığı yer
5- Dukha'nın büyük oğlu Deli Domrul'un boyu
6- Ganturali'nin kahrolası yaşlı oğlunun boyu
7- Gaziliğin eski oğlu Yeynak
8- Basat'ın Tepegöz'ü öldürdüğü yükseklik
9- Bakil oğlu İmran'ın boyu 10- Ush'un büyük oğlu Sayrak Bogu
11- Salur Gazan'ın esir olduğu ve oğlu Uruz'un onu kurtardığı yükseklik
12- İç Oğuz'a taş Oğuzun döndüğü ve Beyrey'in öldüğü boy
Peygamber Efendimiz zamanında Bayat devrinde Korkut adında bir adam varmış. O adam tam bir Oğuz uzmanıydı, ne derse o olurdu. Gelecekten tuhaf haberler anlatıyordu. Allah onun kalbine ilham veriyordu... Baba Korkut dedi ki: "Eninde sonunda hanlık Gayi'ye dönecek, onu kimse elinden alamayacak..." Bu, Baba Korkut'un söylediği Osman neslidir. (Kıyamet gününden sonra hayat aynen devam edecektir)... ve buna benzer birkaç söz daha söyledi. Baba Korkut, Oğuz halkının zor sorunlarını çözecekti. Zaten Korkut babaya söylemedikleri sürece hiçbir şey yapmazlardı. Ne emrettiyse kabul ettiler ve sözüne uydular.
