İnsan İskeletlerinde Yaş Tayini Kriterleri (2. Bölüm)
1.3. GENÇ ERİŞKİNLERDE YAŞ TAYİNİ
Genç erişkin bireylerde adölesen dönemden sonra puberte atağı başlar. Adölesan dönem ve pubertal dönem arasında ortaya çıkan Epifizyal Kaynaşma genç erişkin bireylerde yapılan yaş tayini için önemlidir.
Puberte ergenliğin dışa vurumudur ve büyümede 2-3 yıllık geçici bir hızlanma ve bunu izleyen doğrusal büyümenin uzun kemiklerin epifizyal kaynaşması nedeniyle nihai olarak durması ile son bulan bir yavaşlama ile karekterizedir (Gluckman et al. 2012). Bu durumda genç erişkin bireylerde yaş tayini için Epifiz Kaynaşması’na bakılır.
1.3.1. Epifiz Kaynaşmasından Yaş Tayini
Adölesan dönemde ikincil (sekonder) kemikleşme merkezlerinin gelişmesiyle ortaya çıkan kaynaşma süreci önemli yaş göstergelerinden birisidir. Bu metot daha çok uzun kemikler izlenerek geliştirilmiştir ki bundan dolayı literatürde epifizyal yaşlandırma olarak da bilinir. Alt ve üst ekstremiteye ait uzun kemiklerde bulunan üç ossifikasyon süreci takip edilmektedir (bkz. Resim 3.). Birinci ossifikasyon merkezi kemiğin diafizidir. Uzun kemiklerin uç bölgelerinde bulunan iki epifiz ise ikinci ve üçüncü ossifikasyon merkezlerini barındırır (Atamtürk, 2016).
Resim 3. Uzun kemiklerde epifiz-diafizin kaynaşması (Atamtürk, 2016)
Her epifiz kıkırdak plak adı verilen bir kıkırdak tabakaya sahiptir ki bu epifiz ile diafiz arasında yer alır. Uzun kemikler buralardan büyür. Büyüme tamamlandığında epifiz ile diafiz kaynaşır tek bir kemik haline gelir. Uzun kemiklerin epifiz ile diafiz kaynaşması farklı şekilde değerlendirilir. Örneğin, McKern ve Stewart (1957) uzun kemiklerini 5 aşamaya ayırmıştır. Birinci aşamasında kemiklerde hiç kaynaşma yoktur. Sonra metafizyel trabeküller, epifiz ile diafizi kaynaştırmayı başlatmak için büyüme plağını geçmeye başlar. Daha sonra epifizler sıkıca bağlanır ancak hâlâ periferik eklemde bir oluk görülür. Sonraki aşamada izole bölgelerde olukların küçük kalıntılarını görmek mümkündür. Son aşamada ise büyüme plaklarında hiçbir iz kalmaz. Uzun kemiklerin kaynaşmasını Buikstra ve Ubelaker (1997) ise (1) epifizyal kaynaşma yok, (2) kaynaşma aşamasında ve (3) tamamen kaynaşmış şeklinde 3 aşamada değerlendirmişlerdir. Antropolojik analizlerde McKern ve Stewart’ın değerlendirmesinin genellikle çok detaylı bulunduğu (bkz. Resim 4.), Buikstra ve Ubelaker’in tanımlarının daha fazla tercih edildiği belirtilmelidir (Atamtürk, 2016).
Resim 4. McKern ve Stewart’a ait epfizyal kaynaşma şeması (White ve Folkens, 2005).
Kemiklerin kaynaşmasında yaş tayini yapılırken en çok Flecker (1942) tarafından oluşturulan “yaş tayini şeması” tercih edilmektedir (bkz. Resim 5). Sözü edilen yaş tayini şeması yaşları 29’dan küçük olan Avustralyalı bireylerin röntgenleri üzerinden geliştirilmiştir. Bu çalışma daha sonra, yakın dönem iskeletlerini çalışan Webb ve Suckey (1985) tarafından revize edilmiş, klavikula ve iliac crestin ön kısmının kaynaşma zamanı da bu şemaya eklenmiştir (Atamtürk, 2016).
Resim 5. Flecker’a (1942) göre uzun kemiklerin ve kalça kemiklerinin kaynaşma yaşları (Atamtürk, 2016)
Resim 5’te de görüldüğü üzere her bir kemiğin kaynaşma zamanı şemada kadın ve erkekler için ayrı ayrı verilmiştir. Daha sonraki yıllarda uzun kemiklerin epifiz-diafiz uçlarının kapanmaya başlaması ve kaynaşması arasında geçen zamanı tanımlayan çok sayıda çalışma gerçekleştirilmiştir. Bunlar içerisinde Ubelaker (1989) ve Scheuer ve Black (2000)’in çalışmaları öne çıkmaktadır. Bu iki çalışmanın bulguları karşılaştırmalı olarak Tablo 1’de verilmiştir (Atamtürk, 2016).
Tablo 1. Ubelaker (1989) ile Scheuer ve Black’e (2000) göre Kemiklerin kaynaşmaya başlama ve bitiş zamanı (yıl)
(Atamtürk, 2016)
Not: Erişkin bireylerde yaş tayini bölümünü yarın eklemeyi düşünüyorum çünkü erişkin bireylerde yapılan yaş tayini kriterlerinin her biri oldukça uzun olduğundan sadece erişkin bireyler için olan bölümü 3-4 kısımda paylaşmayı planlıyorum. Bugün erişkin bireylerde yaş tayini kriterlerinin başlıklarını paylaşmakla yetinmek zorundayım maalesef.
Erişkin bireylerde yaş tayini kriterleri: Symphysis Pubis, Auricular Yüzey, Sütural Yaşlandırma, Costae, Spongiosa, Dental Aşınma, Clavicula ve Mikroskobik Analizler.
