zkSync deyilen şey nedir?

zkSync, Ethereum ağının işlemlerini ölçeklendirmeye yarayan bir Layer 2 çözümdür. Bugün ikinci en büyük kripto para ve merkeziyetsiz finans devi olan Ethereum, çeşitli DeFi ve NFT’ler tarafından desteklenerek hızlı bir büyüme yaşamaktadır. Ancak ağın geniş ölçüde benimsenmesi, altyapı üzerinde bir miktar strese yol açmıştır. Bu da ağ tıkanıklığı, düşük hız ve yüksek işlem ücretleri (gas fees) ile sonuçlanmıştır.
Bugün Layer 2 ölçeklendirme protokollerini kullanan birçok proje, ağın performansını arttırabilmek adına bu tür sorunlara çözüm aramaktadır. Bu çözüm yollarından birisi de zkSync’tir. Söz konusu teknoloji ile Ethereum güvenliğinden ödün vermeden ölçeklenebilirliğin arttırılması hedeflenmektedir.

Layer 2 çözümleri, Ethereum ağının ölçeklenebilirliğini arttırabilmek adına Layer 1’in üzerine inşa edilmiş çözümleri tanımlamaktadır. Bu çözümler ile tam merkeziyetsizlik, şeffaflık ve güvenlik ile birlikte işlem doğrulamalarında kullanılan ücretlerin (gas fees) azaltılması hedeflenir. Ayırca Layer 2 çözümleri, blockchain dışında gerçekleşen off-chain hesaplama ve işleme konusunu da geliştirmektedir.
Dolayısıyla bugün tüm bu çözümler; NFT’ler, ödemeler ve DeFi işlevleri gibi işlem yoğunluğu ve gas ücretleri yüksek seçeneklerin odak noktalarını değiştirmeye çalışır. Kısacası zkSync, benimsediği yöntemler sayesinde Ethereum ölçeklenebilirlik sorununa güvenlikten ödün vermeden bir çözüm sunar.

zkSync Nedir?

zkSync, zkRollup teknolojisi ile desteklenen ölçeklenebilir ve düşük maliyetli ödemeler sunan gözetimsiz bir Layer 2 protokoldür. Proje, kullanıcı fonlarının tam güvenliğini sağlarken ölçeklenebilirliği, şeffaflığı ve ana zincirin diğer özelliklerini optimize edebilmek adına Zero Knowledge tekniğini uygular.
Matter Labs tarafından oluşturulan zkSync, Ethereum’un rollup problemine çözüm bulmayı hedefler. zkSync, hem son kullanıcıları hem de geliştiricileri ilginç bir projeye taşımak üzere en iyi stratejilere başvurmaktadır.

Söz konusu zkSync’in teknolojisinin artı özelliklerinden biri, L2 blockchain’deki görece daha ucuz Ethereum gaz ücretleridir. Twitter sayfasında da belirtildiği gibi zkSync, ölçeklenebilirliği 20.000+ TPS’ye çıkarırken güvenliği sürdürebilmek adına zkRollup/zkPorter hesaplarının bir karışımını sunmaktadır.
Platform, kripto para devleri ile birkaç güncelleme ve ortaklıkları sürekli olarak duyurmuştur. Bunlara 1inch Network, Yearn.Finance ve Moralis de dahildir. Bugün zkSync 2.0 ve yaklaşan sharding ile saniyede 100.000’den fazla işlem (TPS) gerçekleştirilebilir.

zkSync’in Tarihçesi

zkSync, Matter Labs tarafından kurulmuş ve gerçek dünya kullanımını hedefleyen bir projedir. Ekip, işlem hızının yalnızca ölçeklenebilirlik ile ilgili olmadığını, bunun yanında blockchain ağlarının birden fazla kullanıcıya hizmet verebilme hazırlığının önemli olduğunu göstermektedir.
Bu teknolojinin ilk versiyonu Haziran 2020’de Ethereum ana ağında yayınlanmıştır. Şu anda işlemleri onaylamak adına sıfır bilgi kaynağı PLONK’u kullanmaktadır. Ayrıca ekip, zkSync’in ikinci versiyonu olan 2.0’ı birkaç ay sonra Ethereum ana ağına başlatmayı planlamaktadır. Proje, ağın genel performansını daha iyi bir seviyeye getirebilmek adına bir dizi güncelleme yayınlamaktadır.

zkSync Nasıl Çalışır?

zkSync, ZK Rollup üzerine yapılandırılmış bir L2 protokolüdür. Zero Knowledge ispatları ve on-chain veri erişilebilirliğini kullanmaktadır. Bu sayede ise L1 ile L2 arasında sorunsuz varlık transferini sağlamaktadır. Bunun tam olarak anlaşılabilmesi için rollup’ların ne olduğunu iyi anlamak gerekir.
Bunu da belirtmek gerekir ki, Ethereum mainnetde olan yüksek mailiyyet ve düşük işlem hızı bu protokolu ethereum için eşsiz kılıyor.

Rollup

Rollup’lar, işlemleri Layer 1 dışında gerçekleştirip verileri Layer 1’e göndermektedir. Burada ise işlemlerin doğrulanması tamamlanmaktadır. Rollup’lar genellikle gas maliyetlerini azalttıktan sonra işlem hızlarını da artırmaktadır.
Ancak Ethereum’un işlemi doğrulaması için her rollup’ın mevduatları ve çekimleri işlemesi gerekir. Bu anlamda Layer 1’de ispatları doğrulamaya yarayan bir dizi akıllı kontrat kullanılır.
Ancak şu anda Ethereum’da kullanılan iki farklı rollup söz konusudur: ZK rollup ve Optimistic rollup
zkSync, ZK rollup’ları kullanır. Bu sayede ise fonların ana zincirde tutulmasını sağlar. Ayrıca işlem depolamanın off-chain yapılmasını sağlayan da bir ölçeklendirme çözümüdür. Rollup’lar, on-chain’de hesaplanan geçerlilik ispatlarını uygular ve rollup içinde yapılan işlemlerin doğrulandığını garantiler.

ZK Rollup’lar

Sıfır bilgi rollup’ları (ZK rollup’ları), ana Ethereum zinciri dışında birçok işlemi gerçekleştirmeye yarar. Bu noktada önce bir SNARK oluşturur ve bir kullanıcının belirli bir veriye sahip olduğunu kanıtlar. Ayrıca bu verinin detaylarını karşı tarafa sunmadan bir geçerlilik ispatı sunar. Bu da Ethereum ana ağına gönderilir.
ZK rollup’ın akıllı kontratı, Layer 2’deki tüm işlemlerin bilgilerini saklayabilir. Bu bilgiler yalnızca geçerlilik ispatı ile değiştirilebilir. Ancak ZK rollup’ları, genellikle hacimli verilere ihtiyaç duymaz. Bunun yerine yalnızca geçerlilik ispatına ihtiyaç duyar.
SNARK’ın işlem doğrulaması, her işlemi ayrı ayrı doğrulamaktan daha verimlidir. Genellikle de off-chain’de saklama yapmak, Ethereum Virtual Machine de  saklanmasından çok daha ucuzdur. Bu da ölçeklenebilirliği ana ağ aralığının 150 katından fazlasına optimize etmek demektir.
Söz konusu zkSync’in çalışma ilkesi, fonların ana zincirde bir akıllı kontrat tarafından saklanmasını sağlar. Bu noktada depolanan fonlar, off-chain şekilde tutulur. İşlemleri birer birer doğrulamanın yerine tek bir parçada “sarılarak” (rollup block) doğrulanır ve onaylanır.

zkSync vs. Optimistic Rollup’lar

Daha önce de belirttiğimiz gibi rollup’ların iki ana varyantı vardır. Bunlar Optimistic ve Zero-Knowledge rollup’lardır. Gelin şimdi bu rollup’ları aşağıdaki özelliklere dayanarak karşılaştırıp keşfedelim.

Güvenlik

ZK rollup kullanıcıları Optimistic özelliklerinden daha ilgi çekici olanlara sahip. Ayrıca söz konusu rollup’ların proaktif ve kriptografik güvenliği de mevcut. ZK, kriptografik ispatlar (matematiksel modeller) ile kullanıcı bağımlılığını kaldırmaktadır. Optimistic rollup’lar ise Rollup kontratını doğrulamadan yeni bir state root’u yan zincire dayandırmaktadır. Dolayısıyla herhangi bir doğrulama yapmamaktadır. Ancak kullanıcılar L1’deki her işlemi izleyebilir ve state root’u kaldırarak herhangi bir dolandırıcılığı önleyebilir.

Ölçeklenebilirlik

Optimistic rollup’lar işlemleri doğrularken daha çok zaman alır. Sonuçta Layer 2’deki akıllı kontratların işlemi kapatmaları gerekecektir. ZK rollup’lar ise her bir işlemi tek bir parçada doğrulayarak bu süreyi azaltmaktadır. Her iki durumda da gas maliyetleri büyük ölçüde azaltılır.
Bugün Optimistic rollup’lar ve ZK rollup’lar arasında tercih yapmak istiyorsanız bu sizin kişisel tercihinize bağlı olmalıdır. Ancak zkSync gibi ZK rollup’lar, işlemlerin daha hızlı ve daha ucuz bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Bu anlamda Ethereum ağını daha ölçeklenir hale getirmek için çeşitli avantajlar sunmaktadır.

Gas Fee

ZK rollup’ları Optimistic rollup’lara göre çok daha ucuzdur. Kullanıcılarına çeşitli kripto para kullanım durumlarını keşfedebilme fırsatları sunarlar. Ayrıca imzasız şekilde on-chain’e yapılan transferler daha ucuzdur.

Hız

Bugün Optimistic rollup’lardaki çekimler, ZK rollup’lardan daha uzun sürer. Bu, güvenlikte önemli bir düşüş olmadan değiştirilemeyen bazı ayarlar sonucudur. Ancak likidite sağlayıcılar genellikle bu sorunu büyük ölçüde kullanılmayan likiditeleri ile çözerler.

Platformlar

zkSync ve en büyük stablecoin olan Tether, ana zincirdeki yoğunluğu kaldırabilmek adına ZK rollup’ları kullanmaktadır. Optimism ise Ethereum’da ucuz bir Layer-2 ölçeklendirme sistemi elde etmek için Optimistic rollup’ları kullanır.
Genel olarak ZK rollup’ları, işlem oranı açısından Optimistic rollup’lardan daha verimlidir. Sıfır bilgi ispatları daha çok bilgisayar kaynağı gerektiriyor olsa da ZK rollup’lar, Optimistic rollup’lardan on kat daha fazla işleme izin verir.

zkSync ve zkEVM Arasındaki Farklar

Temelde hem zkSync hem de zkEVM birer Layer 2 Ethereum ölçeklendirme çözümüdür. zkSync, hesaplama ve depolamanın bir kısmını zincir dışına taşıyarak Ethereum ağındaki ölçeklenebilirliği artırmayı ve işlem ücretlerini azaltmayı hedefler. Bunun yanı sıra zkEVM, Ethereum’un akıllı kontratlarının tüm gücünü Layer 2’ye geçirmeyi tasarlar. Böylece geliştiriciler akıllı kontratlara daha ölçeklenebilir ve uygun maliyetli şekilde erişebilirler. Ayrıca Ethereum Virtual Machine’i (EVM) desteklemesi sayesinde karmaşık akıllı kontratları Ethereum ağının kendisi gibi çalıştırabilir.  
Sonuç olarak her ne kadar iki proje de zero-knowledge (zk) kanıtlarına dayanarak oluşturulmuş olsalar da aralarında bazı farklılıklar bulunur. En basit haliyle zkSync token transferiyle ilgilenirken zkEVM akıllı kontratlara daha çok odaklıdır.