E-Atık Nedir?

E-atık, fişi, elektrik kablosu olan her şey olarak tanımlanır. Ayrıca pil ile çalışanları da azımsanmayacak kadar çoktur. E-atık, sadece sanayi atığı değildir, haneler de dahil olmak üzere birçok kaynaktan gelir. E-atıklar altın, bakır gibi değerli metaller içerebilir. Bunların arasında nikelin ve stratejik değeri olan nadir malzemeler indiyum ve paladyum da vardır. Bu metallerin çoğu geri dönüştürülebilir ve ikincil hammadde olarak kullanılabilir türdendir. Bu işin asıl zorluğu bir cihazın 1000’den fazla farklı madde içeriyor olabilmesidir. E-atık katı atıkların yalnızca %2'sini oluşturmasına rağmen, doğada depolanan zararlı atıkların %70'ini temsil etmektedir. Teknik olarak geri dönüştürülebilecek akıllı telefonlar gibi elektronik cihazlarda periyodik tablodaki elementleri %60’a kadarını bulabilmek mümkündür. Her sene 50 milyon ton e-atık ortaya çıkmaktadır. Bu rakam, kişi başı 6 kilogramdan fazla miktarı temsil etmektedir. Bütün e-atıkların yarısını bilgisayarlar, ekranlar, cep telefonları, tablet ve televizyonlar, klima ve benzeri ev aletleri gibi kişisel atıklar oluşturmaktadır. 2016 yılı verilerine e-atıkların çeşitlerine göre milyon ton cinsinden miktarları Şekil-1’de verilmiştir. E-atıkların 40 milyon tonu her sene standart dışı yöntemlerle depolanmakta, yakılmakta veya gayri resmi yollarla ticareti yapılmaktadır.

Şekil-1: 2016 Yılı Kategorilere Göre e-atık Tahminleri (milyon ton) (UNU, 2017)

Dünyanın e-atığının çoğunu Avustralya, Çin, Avrupa, Japonya, Kuzey Amerika ve Kore Cumhuriyeti üretmektedir. Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'da kişi başı e-atık üretimi yılda yaklaşık 20 kg iken bu oran Avrupa’da 17.7kg'dır. Buna karşılık 1.2 milyar nüfuslu Afrika kıtasında kişi başı e-atık miktarı sadece 1,9 kg’dır (Şekil-2). Global E-waste Monitor raporuna göre ülkemizde bu rakam 623 bin ton olarak tahmin edilmiştir. Komisyon raporunda Türkiye’deki toplam e-atık miktarının 2024 yılına gelindiğinde 672 bin tona ulaşacağı tahmin edilmektedir. Toplamda 1,3 milyon ton e-atık her yıl Avrupa’dan gayri resmi bir şekilde ihraç edilmektedir. Gelişmiş ülkelerde gelişmekte olan ülkelere yapılan yasa dışı e-atık ihracatı büyük sorun teşkil etmektedir.

Şekil-2: Ülkelere göre kişi başı kg cinsinden e-atık miktarı

Bilgisayarlar, monitörler, akıllı telefonlar ve tabletler gibi elektronik cihazların üretim ve kullanımdan kaynaklanan karbon emisyonlarının 2040 yılına kadar toplam emisyonların %14'ünü oluşturması beklenmektedir. Bu rakam, şu andaki lojistik sektörünün toplam emisyonunun yarısıdır. Viyana'daki Birleşmiş Milletler Üniversitesi verilerine göre, 2050 yılına kadar en kötü senaryoda e-atık miktarı yıllık 120 milyon tonu geçebilir. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’ne (OECD) göre, 2060 yılında dünyanın hammadde tüketimi güncel rakamların 2 katını bulacaktır.