Çay

Tiryakisi olduğumuz dünyanın her yerinde sevilen ve tüketilen çay hakkında bütün bilgileri bu yazıda sizler için toparladık.

Çay Bitkisi Nedir? 

Çay, çaygiller familyasından yaprak ve tomurcukları içecek maddesi üretmekte kullanılan, nemli iklimlerde yetişen bir tarım bitkisi. Ana vatanı Güney ve Güneydoğu Asya olmasına karşın dünya üzerinde tropik ve tropikal bölgelerde de yetiştirilmektedir. Tarım amaçlı yetiştirilenler 2 metrenin altında küçük ağaç görünümünde yeşil bitkilerdir. Serbest bırakıldığında 9 metre boyunda bir ağaç formunu kazanır. Kuvvetli ana köke sahiptir. Çay bitkisi bir ağaçtır ancak tarım için kullanıldığı için ağaç formuna ulaşmadan ömrünü tamamlar.
Çay Bitkisinin Görünümü

• Yeşil Çay
• Siyah Çay
• Oolong Çayı
• Kukicha Çayı

Yeşil çay, siyah çay, ve oolong çayı farklı oksidasyon seviyelerinden geçirilerek üretilir. Diğer yandan Kukicha çayı (sürgün çayı) yapraklardan ziyade sürgün ve gövdeden elde edilir.
Bu çay türlerine aşağıda değineceğim.

1-Yeşil Çay Nasıl Üretilir ve Faydaları

Siyah çay için yapraklar yavaşça kurutulur. Yeşil çayda ise yapraklar toplanınca vakit kaybedilmeden kavrulup hızla kurutulması sağlanır. Siyah çayla oksijen tepkimeye girerken, yeşil çayda bu tepkimeye müsaade edilmez. Bu sayede yeşil çayı elde etmiş olursunuz.
Yeşil çayın hasat edilmesi ve yetiştirilmesi siyah çayla ile aynıdır. Çay bitkisi farklı yöntemler ile işlemden geçmesi farklı ürün elde edilmesi ile oluşur. Tek farkları oksijen tepkimeleridir. Her ikisinde de kafein ve antioksidan bulunur ama yeşil çayda daha fazla antioksidan daha az kafein bulunmaktadır. Yeşil çayın da kendi arasında çeşitleri bulunuyor. Bunlar tamamen yetiştirilme alanıyla ilgilidir. Tat bakımından aralarında ciddi bir fark olmasa da, yeşil çayın çeşitlerini denemekte fayda vardır.
Yeşil Çay Hakkında Bilgiler
Japon yeşil çayları ve Çin yeşil çayları olmak üzere iki temel kategorisi olan yeşil çayın toplamda 10’dan fazla çeşidi mevcuttur.
Japon yeşil çayları; gyukuro, matcha, sencha, kamairicha, bancha.
Çin yeşil çayları; gunpowder, imperial young hyson, twankay, hyson skin, sowmee.

Yeşil Çay’ın Faydaları Nelerdir?

• Zayıflama konusunda yeşil çay etkilidir. Yağların parçalanmasını sağlayarak yağların birikmesini önler.
• Yüksek tansiyon, kalp krizi ve inme riskini azaltmakta
• Bazı kanser türlerine yakalanmanızı önler.
• Diş çürümesine neden olan plakların oluşmasını önler
• Çok sağlam bir idrar söktürücüdür.
• Cildinize maske olarak uygulayabilirsiniz cilt sağlığı için birebirdir.

2- Siyah Çay Nasıl Üretilir ve Faydaları

Ülkemizde en çok tüketilen ve üretimi yapılan çay türüdür siyah çay. Siyah çay 5 aşamadan geçer ambalajlanıp marketlere gelene kadar bu aşamalara aşağıda değineceğim.
Siyah Çay Ülkemizde en çok tüketilen çay türüdür.
Siyah Çay Üretim Aşamaları:

1. Soldurma
2. Kıvırma
3. Fermantasyon (Oksidasyon)
4. Kurutma
5. Tasnif ve Paketleme

Soldurma İşlemi

Yeni toplanmış çay yaprakları %70 civarında su içerir ve serttir. Çay yapraklarına ısı verilerek yapraklardaki su oranı %30 azaltılır. Bu sayede sert olan çay yaprakları suyunu kaybettiği için yumuşar ve işlenmeye kıvırma işlemine hazır hale gelir.
Çay Soldurma İşlemi

Kıvırma İşlemi

Soldurma işleminden sonra kıvırma işlemi başlar kıvırma işleminin amacı yaprakların kıvırılarak, bükülerek parçalanmasını sağlama ve çıkan bitki öz suyunun tamamen çıkartılarak yaprakların üzerine bulaştırmaktır. Kıvırma işlemi ile birlikte çayda bir sonraki aşama olan oksidasyon dediğimiz olayda başlar.
Çay Kıvırma İşlemi

Fermantasyon (Oksidasyon)

Fermantasyon çayın kalitesini belirleyen faktördür fermantasyon süreci ne kadar iyi geçer ise o kadar kaliteli çay elde edilir. Fermantasyon çayın tadı, kokusu, rengi ve aromasını belirler. Fermantasyon süresi aşılır ise çayın kalitesi düşer ve aroması azalır. Çay yaprağının havayla temas ederek, özsuyunun oksijenle yanması (oksidasyon) sebebiyle kararmasıdır.
Çay Fermantasyon İşlemi

Kurutma işlemi

Çayın en son işlemi yani marketten aldığımız hale gelmesini sağlayan kurutma işlemi. Fermantasyon işleminden sonra çayda halen %40 oranında su bulunmaktadır. Bu oran kurutma işlemi ile minimuma yani %2-3 civarına getirilmektedir. Kurutma işleminin amacı çay yaprağını fırınlayarak oksidasyon işlemini sonlandırmak ve çayın oksidasyon işleminde elde ettiği değerleri (tat, koku, aroma) yitirmesine engel olmaktır. Bu durumda önümüze gelen çayın demlenme aşamasında önemli rol oynamaktadır.
Çay Kurutma İşlemi

Tasnif ve Paketleme

Tasnif ve paketleme çayın son aşamasında kurutulan çay elekten geçirilerek boyutlarına ayırılması ve kalite kalite ambalajlanması paketlenmesi olayıdır. Bu işlemden sonra artık nerelerde sipariş edilirse oralara götürülür.
Çay Tasnif Boyutuna Göre Ayırma

Siyah Çay’ın Faydaları Nelerdir?

• DNA hasarını engellemeye yardımcı olan antioksidanlar olan polifenoller içerir.
• Yeşil Çay gibi zayıflamaya etkisi vardır.
•  Çaydaki  fitokimyasallar kemiklerin güçlenmesinde etkilidir.
• Diyabet riskini düşürür.
• Stresi azaltır.
• Bağışıklığı güçlendirir.

3- Oolong Çayı Nasıl Üretilir Faydaları ve Zararları

Oolong, Kamelya bitkisinin çiçeklerinden elde edilen bir çay çeşididir. Üretim işleminde çok büyük işlem görmemekte olup, Yeşil çaydan fazla siyah çaydan az işlem görmektedir. Yani orta derecede bir fermantasyon geçirmekte. Tat olarak şeftalimsi bir tadı bulunmaktadır. Son derece faydalı bir antioksidandır. Kökeni Çin’e dayanmaktadır Çin çayı olarak da bilinir.
Oolong Çayı

Oolong Çayı Nasıl Demlenir?

Oolong çayı diğer çaylardan farklı bir yöntem ile demlenir. Çelik çaydanlık kullanmak yerine porselen yada cam çaydanlıkta demlemeyi tercih edin. Bunun sebebi çelik çaydanlık da daha önce demlediğiniz çayın tadı kalacaktır bu durum da çayın tadının bozulmasına neden olacaktır. Kullanacağınız Demliği kulanmadan önce sıcak su ile durulayın. Daha sonra kaynar suda 5 gram Oolong çayını yıkayın yıkadıktan sonra suyu boşaltın ve yıkanmış çayı 5 dk bekletin. Çay bekledikten sonra 100 derece kaynar su ile porselen demlikte demleyin 10 dakika demlenme süresidir, 10 dakikayı geçirmeyin. Çay demlendikten sonra çayın posasını başka bir yere alın sadece içilecek çay kalsın. Bunu yapmazsanız çay demlenmeye devam edecektir ve tadı bozulacaktır. Dışarıya aldığınız çay posasını aynı işlemleri yaparak 1 kez daha demleyebilirsiniz.
Oolong Çayını Günder 1 kez içebilirsiniz.

Oolong Çayı Faydaları Nelerdir?

• Oolong Çayı Kolesterole İyi gelir.
• Kan damarlarını güçlendirir.
• Susuzluğu giderir.
• Diş ve Diş etlerine iyi gelir.
• Sindirim Sistemini güçlendirir.
• Diğer çay çeşitleri gibi zayıflamaya yardımcıdır.

Oolong Çayının Yan Etkileri Dikkat!

Oolong Çayı tansiyonu yükseltir hiper tansiyon hastaları bu çayı kullanmamalı. Yani onlara bu çay yasak. Oolong çayı uykuyu kaçırır ayrıca hamilelikte düşük riskini oluşturur. Hamile bayanlarda kullanmamalıdır.

4- Kukicha Çayı Nasıl Üretilir?

Kukicha, çay yapraklarıyla birlikte çay bitkisinin gövdesi ve yaprak saplarının karıştırılarak kurutulduktan sonra kavrularak hazırlanan özel bir Japon çayıdır. Antioksidan oranı yüksek, mineral ve vitamin yönünden zengin olan bu çay az miktarda kafein içerir. Kukicha, diğer yeşil çaylara göre benzersiz bir lezzet ve aromaya sahiptir.
Kukicha Cayı
Kukicha çayı bir Japon çayıdır. En kaliteli çaylar Japonya’dan gelmektedir.

Çay Nasıl Demlenir?

Öncelikle kullanacağınız çaydanlığın temizliğine dikkat edin! Çelik yerine cam yada porselen çaydanlık kullanımını tercih edin her zaman sağlık açısından daha elverişlidir; yine de sizin tercihiniz. Çaydanlık da zamanla oluşan kireç çayın tadının bozulmasına neden olacaktır. Çaydanlıklarınızı temiz tutun.

1. Çeşme suyu yerine içme suyu tercih edin, Çaydanlığınızın altını içme suyu ile doldurun.
2. Çaydanlığınızın üstüne 2 yemek kaşığı yada 2 buçuk yemek kaşığı çay koyun. (Kullandığınız çay kaçak çay ise 1 kaşık yeterlidir.)
3. Çaydanlığınızın üstüne (Çayın üstüne) bir tatlı kaşığı şeker ilave edin. Çayın burukluğunu alacaktır. Daha yumuşak bir tat ortaya çıkacaktır.
4. Kaynayan suyu demliğinizde 1 parmak kalacak kadar boşaltın ve demlemeye bırakın. Çaydanlığın altındaki azalan suyu doldurarak tekrar orta ateşte kaynamaya bırakın.

Çayın Demlendiğini Nasıl Anlarız?

Çayı demledikten 5 dakika sonra demliğin kapağını açın, çayın çöküp çökmediğine bakın eğer çay çökmediyse dibine çay henüz hazır değildir. Genelde bu süre yani çayın demliğin dibine çökmesi çay demlendikten sonra 20 dakika’ya denk gelmektedir.
Genelde en çok yapılan hata çay demlenince çayın altının kapatılarak ocağın üstünden alınması çay ne kadar çok kaynar ise o kadar çok berrak olur. Kısık ateşte çay içildiği sürede kaynamaya devam etmelidir.

Poşet Çay Yani Sallama Çay Nasıl Demlenir?

Poşet Çayı çeşme suyu yerine yine normal çay demler gibi içme suyu ile demle melisiniz. Çayı 2 kişi içecek ise 2 poşet çay kullanılmalıdır kişi sayısına göre poşet çay kaynar suya eklenmelidir (çay poşetleri kaç kişilik olduğu ambalajlarında yazar dikkate alarak ekleyin.). Su kaynar halde iken eklenen poşet çay normal çaya göre daha çabuk salınım gösterir bunun sebebi içindeki çay ince halde olduğu için çözülmesi daha kolay olur. Demlenme süresi normal çaya göre daha kısadır yani Poşet çayın demlenme süresi 10 dakikadır. Kaşık yardımı ile karıştırarak bu süreyi kısaltabilirsiniz.

Çay Ne Kadar Sürede Tüketilmelidir? Çay Ne kadar Sürede Bozulur?

Demlenen Çay en kısa sürede tüketilmelidir. Bu süre genelde en az yarım saattir en fazla ise 1 saat olmalıdır. Bu dakikalara çayın demlenme süresi dahil değildir yani demlendikten sonra bu süreler geçerlidir. Eğer bu süre içinde tüketilmedi ise çayın ömrü bitmiş demektir ve dökülmesi gerekir.
Çay soğuduğunda tekrar ısıtılıp tekrar içilir ise ciddi derece mide sorunları yaşatacaktır. Yani çay soğuyunca tekrar tüketilmemeli. Çay günde 5,6 bardağı geçmemelidir geçerse anemi yani kansızlık gibi hastalıklara yol açacaktır.

Toplanan Çay’ın Kilosu Fabrikalara Kaçtan Gider ve Kaça Satılır?

Çay tarımı yapan bir arkadaştan aldığım bilgilere göre bu yazıyı yazıyorum. Çay Senede 3 yada 4 kez çiftçiye yaprak verir bu yapraklar hasat edilerek çay fabrikalarına satılır. Yılda bir den fazla hasat sunduğu için çay baya karlı bir gelir kaynağıdır. Çay fabrikaları her hasatta bir fiyat belirler ve kilosu ile çiftçiden çay yapraklarını alır.
Çiftçinin Hasat toplaması
Bu fiyat 2018 yılı itibarı ile kilosu 2.5 TL dir.
Aklınızda bulunsun; çiftçinin verdiği 1 kilo çay işlendiğinde 1 kilo olarak dönmemekte fermantasyon ve kurutma işleminden sonra 1 kilo çaydan 300-400 gram çay kalır.
Yani Çay üreten bir şirket çiftçiden kilosu 2.5 TL ye aldığı yaprakları kendi imalathanesinde işledikten sonra biz tüketicilerin sofrasına girmekte. Genelde marketlerde satılan çay fiyatı ortalama kilosu 20-25 TL arasıdır.

Türkiye’de Çay Tarımı Yapılan Yerler

Çay nemli topraklarda yetişir kuraklığa dayanmayan bir bitkidir. Ülkemizde bu iklime uygun bölgemiz sadece Karadeniz bölgesidir.
Çay Üretimi Yapan İllerimiz
Çay Üretimi Yapan İllerimiz

• Ordu
• Giresun
• Trabzon
• Rize
• Artvin

Türkiye’nin çay gereksinimini bu illerimiz karşılamaktadır.
Herkesi Çay’a Beklerim.
Saygılar.