ENFLASYONDA BAZ ETKİSİ

Enflasyonda "baz etkisi" bir dönemdeki yıllık enflasyon oranının, bir önceki yılın aynı dönemine göre ölçülmesi sonucunda oluşan istatistiksel bir etkidir. Bu etki, bir yıl önceki fiyat seviyeleri ya da enflasyon oranlarının bugünkü enflasyon oranını daha yüksek veya daha düşük göstermesine neden olabilir. Örneğin, bir önceki yılda fiyatlar hızla yükselmişse ve bu yıl fiyat artış oranı düşükse, yıllık enflasyon düşük çıkacaktır. Tersine, bir önceki yıl fiyat artışı düşükse, bu yıl artış yüksek görünebilir.

Baz etkisi, özellikle enflasyon oranlarındaki kısa vadeli dalgalanmaların gerçek ekonomik durumdan kaynaklanmadığını veya yalnızca fiyat değişimlerinden değil, istatistiksel olarak bir "bazın" rol oynamasından kaynaklandığını anlamaya yardımcı olur.

Enflasyon, bir yıl önceki aynı dönemle karşılaştırılan fiyat değişimini ölçer. Bu nedenle, önceki yılın enflasyon oranı ve fiyat seviyeleri, o dönemin "baz"ını oluşturur. Eğer bir yıl önceki fiyatlar olağanüstü yüksek veya düşükse, bugünkü fiyat artışının oranı bu yüksek veya düşük baz ile kıyaslanacağından yıllık enflasyon oranı etkilenir.

• Diyelim ki geçen yılın enflasyon oranı olağanüstü yüksekti ve fiyatlar belirli bir ürün grubunda %15 arttı. Bu yıl fiyatlarda artış oranı %3 ile sınırlı kaldı. Ancak, bu yıl %3'lük artış oranı, önceki yılın %15'lik fiyat artışının üstüne geldiği için yıllık enflasyon oranı düşüş gösterebilir - Yüksek Baz
• Öte yandan, geçen yıl fiyat artışı çok düşükse (örneğin %1), bu yıl fiyatlar %5 artış gösterirse, yıllık enflasyon oranı yüksek bir artış gösterebilir – Düşük Baz

Bu durum, ekonomideki gerçek fiyat değişikliklerinden bağımsız olarak sadece baz alınan dönemin fiyat seviyeleri üzerinden yıllık enflasyon oranının görünürde değişmesine neden olur.

• Pozitif Baz Etkisi: Eğer baz alınan dönemdeki enflasyon oranı düşükse, bu yıl enflasyon artışı daha büyük görünür. Bu etki, yüksek bir enflasyon oranı yaratır.

• Negatif Baz Etkisi: Eğer baz alınan dönemdeki enflasyon oranı yüksekse, bu yıl fiyatlar artsa bile yıllık enflasyon oranı daha düşük çıkabilir. Bu durum enflasyonda düşüş yaşandığı izlenimi verir.

Baz Etkisi Örneği

Ekonomik kriz dönemlerinde, örneğin COVID-19 pandemisinin başında, küresel çapta tedarik zincirinde aksamalar olmuş ve birçok malın fiyatında ani artışlar yaşanmıştır. Bu çok yüksek enflasyon oranlarına neden olmuştur. Ancak, sonraki yıl pandemi kısıtlamalarının azalması ve üretimin normale dönmesiyle fiyat artışları yavaşlamıştır.

Bu durumda;

Pandemi döneminde yaşanan yüksek enflasyon, baz alınan dönem olarak kalmış ve pandemi sonrasındaki yıl enflasyon düşüş göstermiştir.

Bu düşüş ekonomide fiyatların düştüğü anlamına gelmez; yalnızca önceki yılın yüksek enflasyon oranının baz olarak alınması nedeniyle görünürde bir düşüş meydana gelmiştir.

Baz Etkisinin Ekonomik Politikalar ve Analizlerdeki Rolü

Ekonomi yönetimi ve merkez bankaları enflasyon verilerini değerlendirirken baz etkisini göz önünde bulundurur. Çünkü baz etkisi, enflasyon oranlarındaki bazı dalgalanmaların ekonominin temel dinamiklerinden değil, geçmiş fiyat seviyelerinden kaynaklandığını gösterir. Bu, politika yapıcıların kısa vadeli dalgalanmalardan etkilenmeden, enflasyonun altında yatan temel faktörleri analiz etmesine yardımcı olur.

• Para Politikası: Merkez bankaları, baz etkisi nedeniyle geçici düşüşler veya artışlar yaşandığında faiz kararlarını uzun vadeli enflasyon görünümüne göre verir.

• Ekonomik İstikrar: Baz etkisiyle oluşan geçici düşüş veya artışlar ekonomi yönetiminin enflasyonla ilgili kararlarına yansır ve ekonomide dengeleyici adımlar atılabilir.

Enflasyonda baz etkisi, bir dönemden diğerine yıllık enflasyon oranında değişikliklerin sebebini anlamada hayati öneme sahiptir. Gerçek fiyat değişimleri hakkında yanıltıcı bir tablo yaratabileceğinden, ekonomi analistleri ve karar vericiler, baz etkisini analiz ederken uzun vadeli eğilimleri göz önünde bulundurur ve geçici etkilere göre karar almaktan kaçınırlar.