Qara cilddə kitab
müqəddimədə deyirdi: "Əsl, həqiqi, böyü
QARA CİLDDƏ ÇAP ELƏYİN KİTABIMI..."
Qara cilddə çap eləyin kitabımı
Məndən sonra.
Qara cilddə.
Tünd qara.
Qoy qara kağızım olsun
O kitab dostlara, tanışlara.
...Fəqət soy-adımı
Süd rəngilə həkk edin ora.
Daha nə deyim,
Qoy, mən
Qara torpaq üstündə
Üfüqə doğru gedən
Ağ yola bənzəyim.
k
Böyük şairimiz Məmməd Arazın "Vəsiyyət" adlanan bu şeiri 43 il bundan əvvəl, 1968-ci ildə yazılıb. Səhv etmirəmsə, həmin il "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində çap olunmuşdu. İndi bir çoxları bu şeirin nə səbəbə yazılmasını, niyə belə bir "Vəsiyyət"i qələmə aldığını bilmir. Təbii ki, hər hansı şair ömründə belə ruh düşgünlüyü və bədbin hallar ola bilər. Bizim şair psixologiyası ilə bağlı izah edə bilməyəcəyimiz məqamlar çoxdu. Dünyanın ən nikbin şairi belə, bir də gördün, tamam bədbin, pessimist ovqat aşılayan şeirlər yazır. Və əksinə, bütün ömrü boyu sızıldayan-ağlağan bir şair də haçansa nikbin şeirlər yaza bilər. Ümumiyyətlə, yaradıcılıq prosesi - bu yol-sonu görünməyən və bu yolun yolçusunun hara gedib çıxacağı dəqiq məlum olmayan sonsuzluqdur. Elə buna görə də, Ernest Hemiqquey yaradıcılığı bütövlükdə yalnız səkkizdə bir hissəsini görə bildiyimiz, qalanı isə su altında olan aysberqə bənzədirdi.
Məmməd Arazın yaradıcılıq dünyası təkcə bizim gördüyümüz, bələd olduğumuz poetik aləmdən ibarət deyil. Oxucunun gözləri qarşısında mənzərə sanki bütöv və aydındır: M.Araz onu düşündürən bütün suallara cavab verir: Azərbaycanın tarixi keçmişi, faciələri, milli mənəviyyatımızın yolayrıcları, Araz "şırımı", Təbriz qüssəsi, torpağa-təbiətə sitayiş. sevgi həyəcanları, "Ayağa dur, Azərbaycan!" çağırışı. Oxucu onu da görür ki, M.Araz bir vaxtlar "Dünya gözəl, dünya gözəl dünyadı" deyirdi, sonralar "Dünya düzəlmir ki, düzəlmir, baba" dedi.
poeziya-ümumbəşəri yaddaşdır. Və məncə, Məmməd Arazın şeiri düşüncədə, əxlaqda və qeyrətdə yaddaşın şeirdə ifadəsidir".
Məmməd Araz poeziyası - yaddaş poeziyasıdır. Bu poeziyada Tarix, Təbiət və İnsan yaddaşının səhifələri canlandırılır. Azərbaycan tarixinin ən şanlı və eyni zamanda, ən faciəli olayları, böyük sənətkarlarımızın, fatehlərimizin xatirəsi yad edilir. Poeziyada vətənpərvərlikdən danışırıqsa, bu mövzunun bir çox gözəl nümunələrini Məmməd Araz yaradıbdır. Qətiyyətlə deyə bilərik ki, XX əsr Azərbaycan poeziyasında Vətən mövzusunu M.Araz yeni bir ahəngdə səsləndirdi, mövzunun özünü ona dəxli olmayan yüzlərlə "vətənnamələr"dən təmizlədi. Ata ocağı, ana mehri, ömrün-günün dan yeri..M.Araz şeirində Vətən məhəbbəti-Vətən ucalığı burdan başlanır. Məmməd Araz "mən Araz şairiyəm" deyirdi, ancaq Araz onun üçün adicə çay-su deyildi, tarix idi, qəm-qubarlı, dərdli-möhnətli bir tarix. İlk Araz-həsrət şeirlərinin yazıldığı altmışıncı illərdə M.Araz bu mövzuda öz sözünü deməyə çalışdı, daha doğrusu, şeirimizdə Məmməd İbrahimin Arazı axdı. Gün gəldi ki, Araz-Məmməd İbrahim vəhdəti yarandı və Məmməd Araz adında dünyaya gəldi.
