MİKROBİYOLOJİNİN KURUCUSU: ANTONİE VAN LEEUWENHOEK

AqxB...ce4w

2 Feb 2024

102

Antonıe Van Leeuwenhoek Hayatı ve Eğitimi

Antonie van Leeuwenhoek 24 Ekim 1632’de Hollanda’nın Delft şehrinde doğdu. Babası Philips Antonisz van Leuwenhoek bir sepet imalatçısıydı ve oğlu henüz 5 yaşındayken vefat etti. Annesi Margaretha ( Bel van den Berch) , varlıklı bira üreticisi bir aileden geliyordu. Annesi , ikinci evliliğini ressam olan Jacob Jansz Molijn ile yaptı fakat Antonie 10 yaşındayken üvey babasını da kaybetti. Avukat olan amcasıyla birlikte yaşamak için Benthuizen’e gitmeden önce Warmond Gramer Okulu’na gönderildi. 16 yaşına geldiğinde Scot William Davidson’a ait olan çarşaf dükkanında muhasebeci çırağı olarak işe başladı. Burada 6 yıl çalıştı.

Van Leeuwenhoek Barbara de May ile 1654 yılının temmuz ayında evlendi. Bu evliliğinden toplamda 5 çocukları olsa da sadece Maria adındaki kızı hayatta kalabildi diğer dördü henüz küçükken hayatını kaybetti. Aynı yıl, Leeuwenhoek hayatının sonuna kadar kalacağı ve bilimsel araştırmalarını yapacağı Delft’e döndü. Orada bir kumaş dükkânı açtı ve 1650’li yıllarda esnaflık yaptı. Karısı Barbara 1666 yılında vefat etti , 1671 yılında Leeuwenhoek Cornelia Swalmius ile ikinci evliliğini yaptı . İkinci evliliğinden çocukları olmadı. Zaman geçtikçe Delft şehrindeki statüsü arttı. 1660 yılında Delft belediyesinde şerifin hizmetinde kâhya olarak çalıştı. 1669 yılında Hollanda mahkemesi tarafından “tapu bilirkişisi” olarak atandı. Bu işle birlikte Belediye’ye bağlı şarap tadıcısı ve şarap ithalatı ve vergilendirme işlerini de üstlendi.

BİLİMSEL ÇALIŞMALARI

Kumaş dükkânını işlettiği sırada Leeuwenhoek, kullandığı ipliklerin kalitesini o zaman için kullanılan büyüteçli merceklerden görüldüğünden daha iyi incelemek istiyordu. Bu amaçla mercek yapımıyla ilgilenmeye başladı. Çalışmaları sonucunda toplamda 500’den fazla optik mercek imal etmeyi başardı. Ayrıca içlerinden sadece 9’unun günümüze ulaşabildiği toplamda 25 tek mercekli mikroskoplar geliştirdi. Gümüş veya bakır malzemeden olan bu mikroskoplar, el yapımı mercekler barındıyordu. Günümüze ulaşabilen 9 mikroskop, görüntüyü 275 büyütme oranına sahipti. Kimi söylentilere göre Leewenhoek 500 büyütme oranına sahip mikroskoplara da sahipti. Her ne kadar çoğu kişi tarafından mikroskop çalışmaları amatör seviyede görülmüşse de icatları olağanüstü kaliteydi.

Leeuwenhoek’ un tek mercekli mikroskopları görece küçüktü ve içlerinden en büyüğü 5 cm uzunluğundaydı. Van Leeuwenhoek bütün hayatı boyunca mikroskop yapımında kullandığı teknikleri kimseye açıklamamıştı ve bu tutumu çok eleştirilmişti. Uzun yıllar boyu Leeuwenhoek’ un tasarım tekniklerini hiç kimse çözemedi. Ta ki , 1957 yılında C. L. Stong ince cam iplikleri kaynaştırarak Leeuwenhoek’ un mikroskop tasarımına benzer çalışan örnekler geliştirmeyi başardı. Aynı metot C. L . Stong’ dan bağımsız olarak Novosibirsk Devlet Üniversitesin’ den A. Mosolov ve A. Belkin tarafından keşfedilmişti.

17.yüzyılın sonlarına doğru, Van Leeuwenhoek mikroskobik çalışma ve keşifleri sayesinde alanında en iyisi olmuş, neredeyse bir tekel haline gelmişti. Yıllar geçtikçe şöhreti gitgide artan Leeuwenhoek, Çar Büyük Peter, İngiltere Kralı III. William ve eşi II. Mary, Leibniz ve Amsterdam Belediye Başkanı Johan Huydecoper gibi soylu ve önemli ziyaretçileri kabul etmeye başladı. Yukarıda sayılanların dışında mikroskobik organizmalarla ilgilenen birçok amatör ve uzman bilim adamı da kendisini ziyarete geliyordu. Leeuwenhoek hemen hemen hiçbir bilim adamının görmediği bir ilgiye maruz kaldı. Buna rağmen, Leeuwenhoek evine gelen ünlü misafirlerinin hiçbirine geliştirdiği en son teknolojiye sahip mikroskoplarını göstermemekte ısrarcıydı, ziyaretçilerine sadece ortalama kaliteye sahip merceklerini göstermekle yetiniyordu. Leeuwenhoek, en son geliştirdiği mikroskopları herkesin görmesine izin verirse, mercekleri yapımında kullandığı tekniklerin halka yayılacağından endişe duyuyordu.

Kraliyet Bilim Derneği İle İlişkiler

Leeuwenhoek, geliştirdiği mikroskoplarla başta sudaki mikroorganizma sayıları olmak üzere, birçok incelemelerde bulundu. Van Leeuwenhoek Robert Hooke ile birlikte hücreyi inceleyen ilk bilim insanları arasına adını tarihi kayıtlara yazdırmaya başardı. Van Leeuwenhoek yakın arkadaşı gazeteci olan Regnier de Graaf ile iletişime geçerek başarılarının daha büyük bir kitleye yayılmasını sağladı. De Graaf Londra’da bulunan Kraliyet Bilim Derneği ile görüşerek arkadaşının keşiflerinin gazetelerde yayınlanmasını sağladı. Arkadaşı sayesinde gazetelerde yayınlanan ilk yazısında (1673) arı sokmalarıyla ilgili yaptığı bazı incelemeler yer alıyordu. Gazeteci De Graaf , Leeuwenhoek’ un Hollandaca yazılmış mektuplarının Latince ve İngilizce’ ye kendisi bizzat tercüme ederek Kraliyet Bilim Derneği’nin yayınlarında yayınlanmasına vesile oldu. Dernek tarafından yayınlanan bu yazılar ilerleyen yıllarda derlenerek kitap şeklinde basıldı. Van Leeuwenhoek kendisinin imal ettiği toplamda 190 mikroskobun tümünü Kraliyet Bilim Derneği’ ne bağışladı.

1676 yılında, tek hücrelileri organizmaların mikroskop altındaki incelemeleriyle ilgili sonuçlarını Kraliyet Bilim Derneği’ne gönderdiğinde, dernek ilk başta bu keşifleri ihtiyatlı karşılasa da Leeuwenhoek’ un çabalarıyla da Dernek nihayet ikna oldu ve bilim adamının keşiflerini tereddütsüz onayladı. Böylece, 1860 yılına gelindiğinde Leeuwenhoek Kraliyet Bilim Derneği üyeliğine layık görüldü.

Keşifleri

1677 yılında spermatozoa’yı keşfeden Leeuwenhoek spermlerin yumurtaların içine girerek onları dölledikleri sonucuna da ulaştı. Bundan sonra da çalışmalarını bitkilerin üreme sistemleri üzerinde yoğunlaştırdı. 12 Ekim 1685’te bitkilerin üreme teorisini açıklayabilmek için bir mektup yazdı. Anjiyo spermlerin tohumları üzerinde çalışan Leeuwenhoek mektubunda hareketsiz bitkilerin çiftleşemediğinden, her bitkinin kendi yayılımını sağladığı sonucuna varmıştı. Bilim adamına göre, çiçek bitkinin yalnızca güzel ve süslü bir kısmıydı ve hiçbir işlevi yoktu. Bu nedenle anterleri ve yumurtalıkları araştırmadı.

1702 yılında Rotifera( tekerlekliler)’ları mikroskop altında gözlemleyen Leeuwenhoek, bu canlıların oluklardan su ızgaralarına akan yağmur sularında bulunabileceği ve ayrıca her türlü suda ve açık havada bulunabilen onun deyimiyle hayvancıklar olabileceği sonucuna vardı. Ayrıca bu mikroskobik boyuttaki hayvancıkların rüzgarla da taşınabileceğini söyledi.
Kendi geliştirdiği mikroskoplarla insandaki kılcal damarları, kan hücrelerini ve kas liflerinin yapısını ilk gözlemleyen kişi Van Leeuwenhoek’ tur. Ayrıca bitkilerdeki üreme sistemlerini araştırmasının yanı sıra bitkilerdeki besin transferi gibi konularda da çalışmıştır. Bitkilerin bölümlerini 3 boyutlu olarak çizen ilk bilim insanıdır. Aslında mikroskobu Leeuwenhoek icat etmemişti. Daha öncesinde 1661’de İtalyan hekim Marcello Malpighi, iki mercekli bir mikroskopla tarihteki ilk mikroskobik gözlemleri yapmıştı. Sonrasında 1665 yılında Robert Hooke kendi geliştirdiği mikroskopla şişe mantarlarındaki boşluklara hücre adına vererek biyolojide bir ilke imza atmıştı. Hooke bu keşiflerini Micrographia adlı kitabında yayımladı. Bu sırada tanınmış bir esnaf olan ve aynı zamanda bilimle de uğraşmaya başlayan Leeuwenhoek Hooke’ un Micrographia’ sını okumuş ve kitaptan aldığı ilhamla kendi mikroskobunu geliştirdi. Hollandalı bilim insanının uzun yıllar bir sır gibi sakladığı tekniklerle ürettiği mikroskoplar, daha öncesinde üretilenlerden çok daha gelişmişti. Kariyerinde bitkilerdeki üreme ve beslenme sistemleri sistemlerini incelemesi yanı sıra 67 böcek, 11 örümcek ve 10 eklem bacaklı kabuklu hayvanın türünün de detaylı incelemelerini yapmış ve notlar çıkarmıştı. Böylece Leeuwenhoek mikrobiyolojinin kurucusu olarak adını tarihe yazdırmış oldu.

Leeuwenhoek yaşlandığında ona hiç evlenmemiş olan kızı Maria baktı. Bir yandan yaşlı babasına bakan Maria bir yandan da aileni tekstil işlerini de yürütmesine yardımcı oluyordu. Antonie van Leeuwenhoek 26 Ağustos 1723’te 90 yaşında vefat etti ve bütün mirasını kızı Maria sahiplendi. Cenazesi 4 gün sonra Delft şehrindeki Oude Kerke Kilisesine gömüldü.