İntihar
İntihar
İntihar
kişinin kendi ölümüne neden olan kasıtlı eylemi
İntihar veya öz kıyım, bir bireyin, neticesinin ölüm olacağının bilincinde olarak, kendisinin ölümüne yol açacak bir eylem yapmasıdır.[1] Risk faktörleri arasında; psikolojik bozukluklar, majör depresif bozukluk, akıl hastalıkları, bipolar bozukluk, anksiyete bozukluğu, şizofreni, kişilik bozuklukları gibi akıl hastalıkları, stres, alkolizm ve madde bağımlılığı bulunmaktadır.[2] Bireyin kendisine yönelik bir saldırganlık hâli olan intihar davranışı, birçok şiddet davranışının aksine her yaştan kişiyi etkilemekte olup, bireyin bilerek ve isteyerek kendi hayatına son vermesi olarak da tanımlanabilir.[3]
Aytən Ələkbərova: “İradəsi möhkəm insanlar bütün çətinliklərə dözür, yaşayır, iradəsi zəif insanlar isə ən rahat çıxış yolunu intiharda görürlər”
Səbinə Bayramova: “Boşanma, maddi çətinlik, ailədaxili münaqişələr, biznesdə, işdə, təhsildə uğursuzluq və sevdiyi şəxslərlə evlənə bilməmək intiharda görülən əsas səbəblərdəndir”
Paşa Yaqub: “Ümumiyyətlə, intihar fikrində olan insanda, bir qayda olaraq, övladlarına və yaxınlarına qarşı sevgi hissi olmur”
Gülnar Orucova: “İnsanların əksəriyyəti sadəcə, özünə yüngül xəsarət verməklə qarşıdakı tərəfi peşman etmək və ya insanların özünə qarşı mərhəmətli davranmasını təmin etmək üçün bu yola əl atır”
Elnur Rüstəmov: “İntihar riski yaşayanlar əsasən tənhalar, müəyyən zərərli vərdişlərə aludə olanlar, xroniki xəstəliyi və depressiyada olan insanlardır”
Demək olar ki, hər gün intihar xəbəri eşidirik. Biri özünü dənizə atır, biri asır. İntihar xəbərlərini diqqətlə izləsək görürük ki, özünə qəsdlər intiharlar payız aylarında daha çox olur. Ötən gün Nərimanov rayonu ərazisində intihar edən ibtidai sinif müəllimi Naidə İsayevanın özünə qəsd etməsi də yenidən bizi intihar mövzusunu araşdırmağımıza vadar etdi. Bəs insanları intihar etməyə məcbur edən amillər nədir? Azərbaycanda bu sahədə real durum necədir?
Psixoloq Aytən Ələkbərova, iradəsi möhkəm insanların
məsələnin üzərində dayanmaq olmur ki, intihara təhrik edən problemi dəqiq bilək. İntihara doğru getmək depressiyaya düşmüş bir insanın bədənində gedən psixi pozğunluqdur. Həmin proses intihara doğru aparır. Digər tərəfdən iradə zəifliyinə qayıdırıq. İnsanın iradəsi zəif olduğundan problemlərə daha tez təslim olur, düşünür ki, intihar edib canını qurtaracaq. Amma güclü insan intihar etməz, mübarizə aparmağı üstün tutar. Güclü insan rahatlıqla intihara cəhd etməz. Hər bir insanın çətin anı olur. Amma hər çətinlikdə intiharı yox, çətinliyə güc gəlməyi düşünmək lazımdır ki, intihar sizdən uzaqlaşsın. Bunu özünüz bacarmırsınızsa, kömək olacaq insanlara müraciət edin. Hər bir çətinliyin arxasında intihar bizlərlə gizlənpaç oynayır. Asanlıqla tapılıb intiharı qalib etməyin. Elə gizlənin ki, sizi tapa bilməyib, intizarda qalsın, əlacsız olub, sizdən əl çəksin. Amma səbəbini bilmədiyimiz halda, intihar edəni də qınamaq lazım deyil”.
Ümumrusiya Professional Psixoterapiya Liqasının həqiqi üzvü, Eros psixologiya mərkəzinin psixoloqu Səbinə Bayramova isə qeyd etdi ki, depressiv hallara daha çox payız aylarında rast gəlinir və intiharların başlıca səbəbi də depressiyadır: “İntiharın müxtəlif səbəbləri var. Bunlara şəxsin həddən çox yüklənməsi, psixoloji zədə alması, əhval-ruhiyyəsinin aşağı düşməsini misal gətirə bilərik.
Boşanma,
neqativ də olsa, bu bizim cəmiyyətimizdə baş verir. İntihara səbəb olan faktorlar çoxdur. İntihar riski yaşayanlar əsasən tənhalar, müəyyən zərərli vərdişlərə aludə olanlar, xroniki xəstəliyi və depressiyada olan insanlardır. Ancaq təəssüflər olsun ki, bu gün intiharın cavanlaşdığını görürük.
Gənc insanlar, yeniyetmələr intihara meyl edirlər. Problemin kökünə varsaq, bunların əksəriyyəti ailədaxili münaqişələrdən qaynaqlanır. Məsələn, ali məktəbə qəbullla bağlı imtahanlarda bəzən görürsən ki, valideyn övladının nə istədiyinin fərqinə varmadan ona diktə etməyə çalışır. Valideyn özlüyündə bir yol cızır və bunu mütləq bir şəkildə aşılamağa çalışır. Sən bu ixtisas üzrə təhsil almalısan və yaxud bu peşənin sahibi olmalısan. Bütün bunlar yeniyetmədə müəyyən məsuliyyətləri aşır. Yeniyetmə bu davranışlara əməl edə bilməyəcəyini düşünərək intihara cəhd edir. ncaq nəzərə almaq lazımdır ki, intihar heç bir halda çıxış yolu deyil. Sadəcə, problemdən qaçmaqdır. Bir qisim ailələrdə də intihara cəhd insanların diqqətini bu problemə yönəltməkdir. Elələri özünü öldürmək üçün bu aktı həyata keçirmir. Onlar istəyir ki, insanların diqqətini çəksin”.
Son olaraq qeyd edək ki, bütün dünya intiharların qarşısının alınması istiqamətində tədbirlər üzərində düşünür. Əsas tədbirlər sırasında yenə də maarifləndirmə dayanır. Bu işdə, ilk növbədə, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının, o cümlədən hər bir fərdin üzərinə mühüm vəzifələr düşür.
İnsanların əksəriyyəti özünü öldürmək məqsədilə intihar etmir. Sadəcə, özünə yüngül xəsarət verməklə qarşıdakı tərəfi peşman etmək və ya insanların özünə qarşı mərhəmətli davranmasını təmin etmək üçün bu yola əl atır. Bəzi hallarda intihar edənlər həyatı bizdən qat-qat çox sevən insanlar olur. Sadəcə, o adamlar həmin anda düşünürlər ki, içində olduqları problemləri həll edə bilməyəcəklər. Bu gün ailələrdə əsas problemlərdən biri də valideynlərin öz övladlarına sevgi göstərməməsidir. 11-16 yaş dönəmində uşaqlar sevgiyə daha çox ehtiyac duyurlar. Çünki valideynlər yeniyetməlik dönəmində övladlarına bəzi qadağalar qoyurlar. Uşaqlar isə bunu sevgisizliklə əlaqələndirirlər”.
Psixologiya və Konsultasiya Mərkəzinin psixoluqu Elnur Rüstəmov isə dünyada intiharın əsas səbəbini iqtisadi faktorlarla əlaqələndirsələr də, lakin yaşayış səviyyəsi yüksək olan Avropa ölkələrinin intihar sayına görə ilk yerdə getdiyini bildirdi: “İntihar prosesi yaxın 15 ildə dünyanı narahat edən problemdir.
Dünyanın əksər ölkələrində intihar hadisələri sürətlə artır. Bunun da bir çox səbəbləri göstərilir. Düzdür, daha çox iqtisadi faktorları göstərirlər. Amma iqtisadi göstəriciləri yüksək olan ölkələr də intiharlar müşahidə olunur. Şimali Avropa ölkləri yaşayış səviyyəsi yüksək olan ölkələrdəndir. Lakin intihar hadisələrinə görə birinci yerdə gedirlər. Bu baxımdan, son dönəmlər intiharları psixoloji gərginlik və narahatlıqla əlaqələndirirlər. Bizim ölkədə son vaxtlar psixoloji faktorlara görə intihar hadisələri baş verir. Eyni zamanda şəxsin axtarmış olduğu çıxış yoludur. Nə qədər neqativ də olsa, bu bizim cəmiyyətimizdə baş verir. İntihara səbəb olan faktorlar çoxdur. İntihar riski yaşayanlar əsasən tənhalar, müəyyən zərərli vərdişlərə aludə olanlar, xroniki xəstəliyi və depressiyada olan insanlardır. Ancaq təəssüflər olsun ki, bu gün intiharın cavanlaşdığını görürük.
Gənc insanlar, yeniyetmələr intihara meyl edirlər. Problemin kökünə varsaq, bunların əksəriyyəti ailədaxili münaqişələrdən qaynaqlanır. Məsələn, ali məktəbə qəbullla bağlı imtahanlarda bəzən görürsən ki, valideyn övladının nə istədiyinin fərqinə varmadan ona diktə etməyə çalışır. Valideyn özlüyündə bir yol cızır və bunu mütləq bir şəkildə aşılamağa çalışır. Sən bu ixtisas üzrə təhsil almalısan və yaxud bu peşənin sahibi olmalısan. Bütün bunlar yeniyetmədə müəyyən məsuliyyətləri aşır. Yeniyetmə bu davranışlara əməl edə bilməyəcəyini düşünərək intihara cəhd edir. ncaq nəzərə almaq lazımdır ki, intihar heç bir halda çıxış yolu deyil. Sadəcə, problemdən qaçmaqdır. Bir qisim ailələrdə də intihara cəhd insanların diqqətini bu problemə yönəltməkdir. Elələri özünü öldürmək üçün bu aktı həyata keçirmir. Onlar istəyir ki, insanların diqqətini çəksin”.
