Edebiyat Sosyolojisinin Ana Unsurları
Edebiyat Sosyolojisinin Ana Unsurları
Nurettin Şazi Kösemihal, edebiyatın birbirini takip eden dört evreden geçerek kendini tamamladığından bahsederken bunların edebiyat eserini yaratan yazar; yaratım sürecinin sonucunda meydana gelen eser; eseri basıp dağıtan yayınevleri; dördüncü ve sonuncu olarak nesnel yöntemleri, verileri pratikte en uygulanabilir olan eseri okuyan okuyucu olduğunu ve bu dört evrenin edebiyat sosyolojisinin ana unsurları olduğunu belirtir (Kösemihal, 1967 , s. 12,13) . Edebiyatı anket ve soruşturma, tarih ve istatistik gibi yöntemlerle detaylı ve bilimsel olarak incelemenin ana koşulu bu dört ana unsuru incelemekten geçmektedir.
Edebiyat sosyolojisinin amacı bu evreleri incelemek, veri çıkarmak ve verileri inceledikten sonra analiz ortaya koymaktır. Edebiyat eserini yaratan yazarı etkileyen birçok etmen; gerek psikolojik gerek fizyolojik etmenler; sosyal çevre gibi yazarı etkileyen taraflar vardır. Zira yazar toplum içinde yaşayan insandır ve buna bağlı olarak toplum kurumlarına, değerlerine temas eder. İnsan da doğal olarak herhangi bir şekilde münasebeti bulunduğu her şeyden etkilenecek. Bu etki de karşılıklı olacaktır. Edebiyat sosyolojisinde yazarın araştırılmasında üç öğe üzerinde durulur. Bunlar yazarın araştırılmasında mühim noktalar olan yazar ve yaratıcılık, toplum içinde yazar ve zaman içinde yazardır.
Edebiyat sosyolojisi çalışmalarında yazara bakışı tanrısal merkezden dünyevi merkeze çeken dünyevi alanda inceleyen kişi ‘Sosyometri’nin kurucusu Moreno’dur. Moreno yazarın doğanın insana bahşettiği yeteneğinin gelişmesinin sonsuz olduğunu düşünür. (Kösemihal, 1967 , s. 15) . Ve bu yeteneği gözlemlemenin yolu bilimsel yöntemlerdir. Toplum içinde yazar ve zaman içinde yazar mevzusu Robert Escarpit’in de dikkat çektiği bir noktadır. Escarpit bu yaklaşımı ile toplumsal koşulların edebi eseri nasıl etkileyeceğini nitel ve nicel unsurlar ile incelemeye çalışır (Escarpit R. , 1993, s. 33) . Escarpit’e göre yazarın psikolojisi, ailesi ile toplumsal koşullar ve çevresi yazarın yapıtını doğrudan etkiler (Coşkun, 2006, s. 252,253) . Yazarın ailesinin mesleği, mensup olduğu sosyal sınıf, yaşadığı çağdaki sosyal zümreler, ekonomik koşulları yazarı etkileyebilecek toplum içindeki unsurlar olarak görülebilir. Yazarın yaratım faaliyetinin bir ürünü sayılabilecek edebi eser olan kitapta edebiyat sosyolojisinin ana unsurlarından biridir. Sanatçının, yazarın sosyolojisi olabileceği gibi kitaplara sosyolojik yaklaşmak mümkündür. Nuri Şazi Kösemihal kitapların sosyolojisini cins ve biçimler; konular; karakterler ve kişiler; üsluplar sosyolojisi olarak dört ögede toplar (Kösemihal, 1967 , s. 26) .
Roman türünün aydınlanma sonrası bir tür olması bireyin macerasını konu alması toplumsal koşulların edebiyata yansıması olarak düşünülebilir. Kemal Karpat bu durumla ilgili Balzac, Turgenyev ve Faulkner’ın bahsini açmış; bu romancılar için “toplumlarının hem yapı, hem değer hükümleri bakımından değişikliklerini sanat yolu ile anlatmışlar ve bunların içinde insanın değerini belirtmiş” oldukları söylerken Türkiye’nin tarihini yazmak için edebiyatın iyi bir kaynak olduğunu belirtmiştir (Karpat, 1962, s. 10) . Türkiye’nin batılılaşma modernleşme macerasında Tanzimat edebiyatı denilen edebiyat düşünüldüğünde; toplumsal sosyal koşulların etkisini edebiyatta, edebiyatın da toplumu şekillendirmede araç olabileceğini görmek mümkün hale gelir.
